Katten kunnen iets heel bijzonders. Als ze vallen komen ze altijd op hun pootjes terecht. Dat komt omdat ze gebruik maken van de 'omkeerreflex'. Hoe gaat de omkeerreflex in zijn werk? Dat is nog best lastig om uit te leggen zonder beeld erbij. Ik doe toch een poging. Ik benoem ook de functie 'Posturale controle', een van de functies van het evenwicht. Deze functie houdt ons letterlijk staande.

Foto is van Pixabay

Volledig transcript:

Welkom, bij podcast Evenwicht, je leven... De podcast over ons evenwicht in de breedste zin van het woord.

In dit geval gaan we het hebben over ons fysieke evenwicht, ons zintuig ‘evenwicht’. En niet eens eigenlijk over die van ons maar over die van de kat. Want deze aflevering, aflevering 6, heet: omkeerreflex.

En voor degene, als je het nog niet weet, omkeerreflex dat is iets wat katten doen. Maar wat is dat nou precies? En je had misschien bedacht bij omkeerreflex dat je -als je de vorige podcast geluisterd hebt, die heette 'Achter mij'- dan denk je ook eigenlijk aan omkeren en toen heb ik verteld over spiegels op de fiets en als je namelijk iets heel hard, een geluid of zo of iets wat achter je gebeurt, dat je dat hoort, heb je de neiging om heel snel om te keren. Dat zou je omkeerreflex kunnen noemen, alleen dat doen we vaak wel bewust. Tenzij je het zó snel doet dan is het misschien wel bijna een reflex. Dat is ook wat reflexen doen.

Dat gebeurt zonder dat je daar bewust mee bezig bent, maar je reageert gewoon ongelofelijk snel.

Nou, hoe zit dat dan bij je kat? Hoe kom ik erbij om het hier dan over te hebben? Dat komt eigenlijk, we hebben zelf een kat, een mooie zwarte kat, Bagheera heet hij en ik kan met verwondering kijken naar hoe hij zich beweegt. Hoe hij zich ja, ...ehm... zich kan uitstrekken, kan draaien en omkeren. Liggen op de grond en dan op zijn rug liggen en dan hopen dat je hem aait en zo. En ook nu ligt de kat hier vlak bij mij op de tafel en hij ligt nu weer een beetje gewoon, maar net lag hij een beetje op zijn zij gedraaid en dan heb ik wel eens zo van: ik wou dat ik me op die manier kon ontspannen en ook mijn lichaam zó kon neerleggen zoals hij dat dan ook doet. Er zit zó'n lenigheid in een kat, ik vind dat heel bijzonder en mooi om naar te kijken.

En ik heb ook in het boek 'Evenwicht, in uitvoering', heb ik het ook over die omkeerreflexen. En er staat zelfs ook een examenopdracht in die ooit gemaakt is en ik weet hem, even kijken hoor, omkeerreflex ja! Ik pak het boek er even bij, dan kan ik het zien, dat is een vraag, biologie, eindexamenvraag, cito uit 2009 en dat was bij het VMBO GL-TL, toen hebben ze een vraag gesteld over die omkeerreflex. Met als titel: een kat komt altijd op zijn pootjes terecht.

En dat klopt ook. Katten die van een hoogte vallen, grote hoogte vallen, die komen altijd op hun pootjes terecht. Nu heb ik begrepen, ik heb YouTube filmpjes opgezocht, dat als ze van héle grote hoogte komen, van zo veel verdiepingen hoog, 7, 8, 9 verdiepingen hoog, vanuit een etage of zo, vanuit een flat bedoel ik, als ze dan naar beneden vallen, dan doen ze iets anders, maar ik wil het hebben over die omkeerreflex die ze hebben als ze dus van een geringe hoogte vallen waarbij ze dus omkeren!

En de plaatjes die bij die examenopdracht staan zie je eerst een plaatje: de kat valt en dan ga je ervanuit dat hij met zijn rug naar beneden valt, dus ...ehm... de kat valt dus dan en de rug is naar beneden. Wat er dan gebeurt is dat bij de kat vanzelf de borst en voorpoten draaien. En het is een tegengestelde beweging eigenlijk van de achterpoten. Maar op het moment dat ze dat gedraaid hebben dan draaien ook de achterpoten en het achterlijf mee.

En dan buigt het, kromt hij zijn rug en is ie met zijn poten naar beneden en dan komt ie ook uiteindelijk op zijn pootjes terecht. En dat is best bijzonder en het komt ook, ze hebben ook hele zachte voetzolen en ze hebben hele soepele gewrichten, moet je maar eens kijken als een kat ergens vanaf springt, vanaf een muurtje of vanaf de tafel, een stoel, dan zie je dat ze ook altijd op die poten terecht komen.

En dat komt ook ...ehm... dat ze dus dan die omkeerreflex hebben dat doen ze dus vanzelf. Iets wat ze niet zelf bedenken zomaar, dat gebeurt vanzelf op het moment dat ze vallen en ze voelen dat gevoel van vallen, en ergens in dat evenwichtssysteem weet ie dat ie dus, nee, hij weet het niet zelf, maar het lichaam weet dat het om moet draaien om op die poten terecht te komen.

Het heeft te maken met de zwaartekracht. Ze voelen natuurlijk dat vallen en de zwaartekracht ...ehm... bepaalde evenwichtsorganen in het binnenoor, de statoliet-organen, die voelen de zwaartekracht. Die zorgen ervoor dat de kat dus dan gaat omkeren, want hij voelt dat hij verkeerd ligt. Hij voelt waarschijnlijk dat hij achteroverligt en dat moet andersom, hij wil, of in ieder geval die evenwichtsorganen, die willen dat het lichaam dus met de poten naar beneden, qua zwaartekracht, naar beneden vallen. En waarom dat mogelijk is dat die wervelkolom van een kat, die is zo uitzonderlijk buigzaam, en dan ook dat de nek, die kan ook nog, die kan zo 90 graden draaien, kijk maar eens naar een kat die kan echt heel veel doen met zijn kop, maar ook dat lijf dus dat kan écht! De boven, de voorkant, ja de voorkant, het bovenlijf, borst en zo, kan anders draaien dan de achterkant. En dat maakt ook dat ze dus tijdens het vallen de omkeerreflex kunnen doen.Het bijzondere is, dat kunnen zij!

Wij kunnen dat niet! Wij hebben die reflex niet. We hebben wel de ...ehm... rechtop-staan-reflex. Opricht-reflex. Op het moment dat we uitglijden, dat we dan toch weer rechtop willen komen en dat je dat zonder nadenken, je voet neerzet om maar weer goed rechtop te komen. En als wij vallen, dan kunnen we dat niet. Daarom ook dat heel veel mensen die van een grote hoogte vallen, ja niet op de juiste manier kunnen vallen. Je valt gewoon neer, plat op het beton of grond.

En.... ja... als ik dan denk aan mensen die springen van een springplank, die schoonspringers, dan zie je wel dat die natuurlijk wel een bepaalde manier van draaien kunnen doen en allerlei salto's en schroeven en dan toch altijd naar beneden dus óf met de voeten óf met handen naar beneden, dus het water inkomen. Die hebben controle over al die bewegingen die ze doen. Nou komt het een héél klein beetje in de buurt van wat een kat ook kan. Haha!

Alleen zij komen dan altijd dus voorover met hun handen en hoofd eerst of met hun voeten naar beneden in het water. En niet tegelijkertijd met handen en voeten. En dat heeft een kat, die heeft geen handen, maar die komt met vier poten tegelijk op de grond.

Het bijzondere ook van die omkeerreflex is, is de lengte als hij valt, dan kan een kat binnen 60 cm al helemaal omgekeerd zijn. Dus stel dat ie van 3 meter hoog valt, hij valt dan naar beneden, waarom, laat ik maar even hierbuiten, maar als hij dan valt, en hij valt met zijn rug eerst naar beneden dan kan hij binnen 60 cm al helemaal omgekeerd zijn en met zijn poten naar beneden staan. Zodat zijn poten de val kunnen opvangen.

En omdat het allemaal heel soepel is en ook sterk in die pootjes, maar ook dat het zacht is en zo, kan hij dus relatief makkelijk gewoon neerkomen zonder dat hij zijn poten daarmee breekt. En ja, als je dan denkt aan dat wij als mensen dat dus écht niet kunnen, hebben wij wél die reflexen? Ja, wat is dan precies die reflex dan?

Reflexen zijn eigenlijk hele snelle reacties van de spieren en met name ook als er dus iets gebeurt, zoals dus vallen, en dan dat je dus zelf al iets doet zonder daarbij na te denken. Het zijn onwillekeurige reacties van je lichaam. Heel onopzettelijk eigenlijk. En het is niet te onderdrukken. Je doet het vanzelf. Je kunt 't niet tegenhouden. Tenzij natuurlijk de spieren allemaal veel slapper zijn geworden, niet meer zo sterk zijn, dan worden die reflexen ook weer langzamer. Dat gebeurt ook vaak bij mensen die ouder zijn, eigenlijk een heel natuurlijk proces dat je spieren dus minder sterk worden, worden ook die reflexen minder snel.

Maar wat bij die reflex gebeurt is dat die prikkel die dan binnenkomt via het zintuig in dit geval, als je valt, dus dan zijn de prikkels van de evenwichtsorganen die opeens voelen dat je een verkeerde kant op gaat, die prikkels vanuit die evenwichtsorganen, sowieso evenwichtsorganen reageren super supersnel! Het is het allersnelst werkend zintuig dat we hebben, die gaat dan daarna nog een keer razendsnel naar een schakel ergens in het ruggenmerg en dat wordt meteen doorgegeven aan de spieren die daarop moeten reageren. Dus het moment dat je valt, voelen die evenwichtsorganen dat, het wordt doorgegeven en je kunt je voet opzijzetten. Of vooruitzetten. Of je handen naar voren of... Wat er dan ook maar gebeurt om rechtop te blijven. Om weer... eigenlijk niet te vallen, niet verder te vallen.

Het gaat niet via die grote hersenen. Dus het is een reactie die dus buiten de grote hersenen wordt gehouden. Dus al die informatie wordt niet eens gedeeld met de grote hersenen, maar het gaat rechtstreeks vanuit de evenwichtsorganen naar het ruggenmerg en naar de spieren.

Geweldig dat dat zo kan! Dat we die reflexen hebben! En met dat ik hier dus mee bezig was even met voorbereiden, ik heb filmpjes gekeken van de omkeerreflex van die katten hoe razendsnel ze dat kunnen. En naar de opricht-reflex die wij dan hebben. Dan doet me dat ook denken -en dat heb ik ook in het boek 'Evenwicht, in uitvoering' aangegeven- aan de functie posturale controle. Eén van de functies van het evenwicht is: posturale controle. We doen het namelijk de hele dag door, dat we ons verplaatsen, dat we heen en weer stappen, dat we de trap oplopen en ergens vanaf springen. En elke keer kan ons lichaam zich aanpassen om dan weer goed rechtop te komen. Of als je dus springt en je wilt juist wél naar beneden, dat je dan ook zó naar beneden komt zoals jij dat wil!

Dat je dus precies datgene doet, wat je ook van tevoren bedacht hebt om te gaan doen. Dus als je ergens springt en zoals verspringers bijvoorbeeld, die willen dus op een bepaalde manier neerkomen met hun voeten en als je een goede posturale controle hebt, dan kan je dus springen en dan ook je voeten zo neerzetten zoals jij wil dat je neerkomt. Met je billen in het zand op juist niet of precies wat nodig is wat je dus van tevoren al hebt bedacht. En die posturale controle heeft eigenlijk twee vormen. Je hebt de posturale oriëntatie. Dat is dan dat je dus tijdens de beweging, dat je alle ledematen zó kunt neerzetten, kunt gebruiken ten opzichte van de aarde en de omgeving, zodat je de beweging, dus goed en gecoördineerd uitvoert. Dat is wat die verspringer dan ook doet. Die gaat iets doen en weet ook: ik wil ook zo neerkomen en dat doe je dan heel gecoördineerd en ook al vallen ze, dat vallen op hun billen, naar achteren toe dat is dan ook gecoördineerd! Dat hebben ze van tevoren al ingecalculeerd dat dat gaat gebeuren, want op die manier springen ze.

De andere vorm, je hebt dus posturale oriëntatie en je hebt posturale stabiliteit. En dat is wanneer je dus dan dus uitglijdt, dat je dan je lichaamszwaartepunt, met uitglijden heb je neiging om verder te glijden en om te vallen, maar dan heb je, als je een goede posturale stabiliteit hebt, heb je de mogelijkheid om dan dat uitglijden niet tot vallen te laten leiden maar om tot nog rechtop te blijven staan. En dat je dus niet verder valt. Dat is, ja, enorm mooi dat we dat kunnen! En dat die evenwichtsorganen dat kunnen! Dus eigenlijk is die omkeerreflex, hoort dan ook wel bij die posturale controle.

Nou is posturale controle ja, nee dat gebeurt dus ook! Dat kan ook vanuit een reflex gebeuren dat je dus rechtop blijft staan en het heeft alles dus te maken met ons zintuig ‘evenwicht’. En het mooie is als je die filmpjes gaat bekijken van die omkeerreflex van die kat, die dat heel razendsnel kan, dat als hij valt dat hij weer op zijn poten terechtkomt op de grond, dat hebben ze dus in beeld gebracht. Daar kan je beelden van zien en ook in slow motion dan zie je ook hoe ingenieus een kat dat kan. Dan heeft dat dus altijd te maken met ons evenwicht. En het gekke is dat in die filmpjes dat het nauwelijks gerefereerd wordt aan het zintuig ‘evenwicht’. Wel dat ze dat dus kunnen en dat die reflex er is, maar dat dat dus komt omdat we een ingenieus zintuig hebben dat evenwicht heeft, dat wordt maar, ik denk, ik heb meerdere filmpjes gekeken in één filmpje even genoemd.

Het mooie is dat in die examenopdracht, waar ik even in het begin van deze podcast over begon, in die examenopdracht daar staat dus wél dat omdat een kat dat kan, heeft te maken met dus dat het zintuig ‘evenwicht’ dat mogelijk maakt. Hoe mooi is dat! Dat dat toch gedeeld wordt. En ook al was dat op het VMBO, ik zou willen dat op alle scholen veel meer aandacht is voor ons zintuig ‘evenwicht’. En of je dat nou via de kat doet of via andere dieren dat maakt me allemaal niet uit, of bij de mens, want als je kijkt naar de zoogdieren hebben ze allemaal op dezelfde manier het evenwichtssysteem in het binnenoor, dat vaak ook zit naast het gehoorzintuig, naast het slakkenhuis, zitten daar dus die evenwichtsorganen. En dat is zowel bij katten als bij honden als bij vogels, het is bij heel veel dieren precies hetzelfde. En dat is enorm mooi dat het op die manier werkt en, nou die kennis zou ik dus heel graag willen delen!

Veel meer over ons zintuig ‘evenwicht’ en hoe belangrijk het is voor alles wat we doen, in alle bewegingen die we doen, en ook om ons te kunnen bewegen op deze aarde.

En nou ja, ik hoop dat ik niet heel vaak de kat, onze kat, zo'n omkeerreflex zie maken, want ik vind het eigenlijk ook wel heel spannend. Aan de andere kant: het is iets héél natuurlijks dat katten dat kunnen. En als je daar dus nieuwsgierig naar bent, ga die filmpjes maar eens opzoeken op YouTube. Daar vind je dus écht wel filmpjes over die omkeerreflex. Dus, dat wilde ik met je delen.

En dit was aflevering 6, van seizoen 3: 'Omkeerreflex'. Dank je wel voor het luisteren en tot de volgende keer.