Deze aflevering heb ik gemaakt met Anke Heij. Zij vertelt over haar proces in het leren leven met gehoorverlies. Plotseling slechthorend worden is een rouwproces. Aangezien je elke dag te maken hebt met de gevolgen van dat verlies, wordt dat 'levend verlies' genoemd. Hoe dat zit, vertelt Anke met aandacht, want hier is nog veel te weinig over bekend.

(foto van de boeken die in de aflevering genoemd worden, gemaakt door Anke)

Volledig transcript:

Welkom bij de podcast 'Evenwicht, je leven'. De podcast over ons evenwicht in de breedste zin van het woord. De vorige aflevering heb ik gesproken met Anke Heij en dat ga ik deze aflevering weer doen. Dit is seizoen 7, aflevering 5: Leren leven met gehoorverlies.

P: Anke, je bent hier nog steeds bij me. En we gaan nu vertellen over de impact die gehoorverlies op je kan hebben. Ik herken dat niet direct bij mijzelf, maar jij hebt dat wel heel erg meegemaakt en dat geldt voor heel veel mensen die dus slechthorend worden. En dan hoor ik vaak ook dat -gek ook hè ‘horen’?- je hoort vaak dat gehoorverlies een soort rouwproces kan zijn. Hoe zit dat? Wat kun je daarover vertellen?

- Er is heel veel over te vertellen dus als jij mij vraagt: hoe zit dat, dan is mijn eerste vraag in mijn hoofd: waar zal ik beginnen?

P: De vraag van, wanneer heb je zelf ontdekt dat het voor jou zó moeilijk was om het te handelen dat je op een gegeven moment ontdekte dat het een soort rouwproces was?

- Ik denk dat het na een tijdje was. Ik begin even bij het begin. In 2018, eind 2018 ontdekte in mijn werk, daar hadden je het de vorige aflevering over, dat ik plotseling slechthorend was geworden. En ik ontdekte ook dat ik daardoor mijn werk niet meer kon doen. Dus in één keer was mijn carrière als tolk gebarentaal, na 15 jaar, voorbij. Ik was 39 en kwam thuis te zitten. En ik had een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Daar moest ik mee om tafel want we hadden afgesproken als ik mijn werk niet meer kan doen, kan ik afgekeurd worden op mijn beroep, beroepsarbeidsongeschiktheid. En ik denk dat ik daar al merkte dat het mij heel erg raakte, want mijn hoofd snapte dat ik niet meer kon werken, in ieder geval niet dat vak, maar mijn gevoel pakte dat niet. Een soort verbijstering, ongeloof, ...ehm... mijn hoofd wist wat me overkwam, maar mijn gevoel nog niet. Gevoel van verdoofd. Ik weet nog dat ik heel veel buiten ben geweest, op de heide heb gezeten. Dvd'tjes heb gekeken, nou ik vind televisiekijken helemaal niet leuk dus als ik de hele dag dvd'tjes kijk dan is het goed mis. En ik denk dat dat voor mij het eerste moment was dat ik door had: maar hé hier is wat anders dan anders. Geluiden klonken anders, communicatie was minder vanzelfsprekend dus voor mij was alles wat vertrouwd was, ineens anders.

P: En als je dat nu zo vertelt, herken ik dat wel. Op dat moment dat ik in 2006 uitviel met Ménière, die periode heb ik wel gehad. Dus dat is voor mij toen wel, waarschijnlijk ook dat rouwproces geweest.

- Ja dat is geweest voor jou. Zo benoem jij dat.

P: Zo noem ik het écht ja! Ja!

- Ja en voor mij was het eerst heel langzaam het besef van oké, mijn wereld is veranderd ...ehm... ik weet nog niet hoe ik dit ga doen, maar ik moet hier een vorm in vinden om dit te handlen. Dus ik kon wel het besluit nemen, die vorm ga ik vinden, maar hoe die eruit zag en hoe ik dat aan ging pakken? Geen idee! ...ehm... en toen werd ik uiteindelijk afgekeurd, 100 % beroepsarbeidsongeschikt. Dus ik kreeg een rapportage waarop stond: Mevrouw Heij is volledig beroepsarbeidsongeschikt. Toen dacht ik: dit gaat niet over mij. Maar daarna daalde het wel in: oh shit als dit dan over mij gaat, is er écht wel wat aan de hand. En ik merkte dat ik elke dag tegen de gevolgen aan liep van die geluiden die anders klonken. Dat ik die liefste woordjes van mijn liefste lief niet meer vanzelfsprekend verstond aan mijn rechterkant. Dat als ik naar een feestje ging ik ineens niet meer goed kon verstaan. Ik weet nog dat mijn ouders jarig waren, en dat ik heel lang na heb gedacht, ja ga ik daar wel naartoe? Want dan zit ik daar en dan versta ik het niet. Kan ik niet beter thuisblijven? Of moet ik misschien een tolk in gaan zetten? Dat wat ik vroeger zelf natuurlijk was. Ik was tolk, dus moet ik een ex-collega in gaan zetten om op mijn ouders' feestje mee te kunnen gaan doen?

En ik merkte dat dat heel veel pijn in mezelf gaf. Ook fysieke pijn, dus niet alleen emotionele pijn maar ook een fysieke reactie daarop. Verdriet, die verbijstering is ook best lang gebleven en ik snapte niet wat er gebeurde! Want ik dacht, dat was een jaar verder, ik was ook heel moe dat eerste jaar, eerste anderhalf jaar denk ik. Ik dacht op een gegeven moment: er is iets mis met mij. Want is dit wel een normale reactie dan?

We zijn nu anderhalf jaar verder, en nog steeds en... ...ehm...

P: Is er iets psychisch aan de hand?

- Ja dat.

P: Is het eigenlijk ook wel, alleen als gevolg van het gehoorverlies.

- Klopt.

P: Alleen wat en waarom en...

- Ja en er was niemand die mij begeleidde, er was niemand die me aan de arm nam en zei van: ...ehm... maar dit is er aan de hand. Ik heb een paar gesprekken gehad bij het maatschappelijk werk van het audiologisch centrum, helemaal in het begin. Dat was heel fijn, dat was voor toen passend. Maar verder begeleidde niemand mij en ik had... ik begon het idee te krijgen dat er iets mis met mij was. Want ik dacht nou ik weet nu dat ik slechthorend ben, ik weet dat het nooit meer zo wordt als vroeger dus dit is wat we gaan doen. Hoe zo al die emoties?

P: Haha!

- Dat heeft geen functie!

P: Nee. Ha waarom!? Waarom zijn die er?

- Doe niet zo moeilijk. En ik weet niet of je van Arjen Lubach de avondrubriek 'Tot op de bodem' kent?

P: Ja.

- Ik ben van tot ónder de bodem...

P: Haha!

- Dus ik ben gaan zoeken. Ik dacht als er dan iets mis met mij is dan wil ik ook weten wat er dan mis met mij is. En toen kwam ik op het verhaal van levend verlies. Blijvende rouw door levend verlies en dat betekent eigenlijk dat je... elke dag loop je weer tegen de gevolgen van je beperking aan. Ik loop elke dag tegen de gevolgen aan van dat het nu anders is dan vroeger. Dat ik het werk niet meer kan doen, wat ik heel graag deed. Jij wilde daar iets over zeggen?

P: Ja nou ook zo van, je zegt blijvende rouw en dan ook levend verlies, is dat dan hetzelfde?

- ...ehm... het levend verlies betekent dat het rouwproces nooit afgerond wordt en dat zal ik uitleggen.

P: Daarom levend verlies.

- Daarom levend verlies. Het blijft leven.

P: Ja

- Het is iets wat telkens terugkomt en wat blijft leven, wat geen einde heeft. Want als iemand overlijdt kan je daar heel verdrietig van zijn, kun je daar veel emoties bij hebben, het is wel duidelijk afgerond.

P: Diegene is overleden en komt niet meer terug.

- En ook dan kan je nog jarenlang rouwen hè, ook dat is normaal. We denken vaak, dat is de tweede misvatting: tijd heelt alle wonden. Zo werkt dat niet.

P: Nee nee, dat is heel wisselend, het ligt aan heel veel factoren hoe dat werkt.

- Ja dat klopt en een rouwproces heeft 4 rouwtaken en die zijn best wel hard werken. Je moet de werkelijkheid van dat verlies onder ogen zien. Dus in mijn geval, ik ben slechthorend. Om dat door te laten dringen kost dat best wel tijd, het is niet meer zoals vroeger.

De pijn van dat verlies ervaren. Vervolgens moest ik me aanpassen aan mijn wereld na dat verlies, van hoe doe je dat dan leven met slechthorendheid? En vervolgens -want ik vond alles stom en ik vond alles vervelend in die periode weet ik nog, ook dingen die ik vroeger leuk vond, vond ik gewoon stom- moest ik me weer leren herinneren en leren genieten van dingen. En als je die rouwtaken af kunt ronden, dan kun je eigenlijk dat verlies weer in je leven vervlechten en kun je verder. Maar elke dag kom ik tegen dat ik op een feestje dat ik het niet versta als ik een feestje heb. Dat ik om herhaling moet vragen. Dat ik dingen die i vroeger deed niet zo graag deed en dat schuurt elke dag weer. En je kunt niet nu alvast accepteren voor de rest van de toekomst

P: Accepteren sowieso hè, dat zeg ik altijd, dat is niet één moment en als je nog in dat proces zit, zit je hier en dat accepteren is héél ver weg, is nog een heel doel verderop. En daar groei je langzaam in.

- En misschien bereik je dat ook nooit.

P: Dat kan ook nog.

- Want voor mij is accepteren zoiets als ik op een dag word ik wakker en dan ben ik super blij dat ik gehoorverlies heb. Nou ik verwacht niet dat dat moment gaat komen.

P: Oké. Ja oké, dat is voor mij alweer anders. Ja. Mooi dat je het ook zo ziet. Ja. Haha!

- Het is ook welke betekenis geef je aan accepteren, dus voor mij is het anders leren vasthouden. Vervlechten in mijn leven, maar omdat het nooit afgerond raakt, telkens van die schuurmomentjes terugkomen.

P: Ja en je gehoorverlies, je krijgt elke keer weer meer gehoorverlies.

- Ik ben dit jaar weer een stuk gehoor kwijtgeraakt. Er is getest, er is weer 15 db verlies op rechts in 2 jaar. Dus het is ook weer opnieuw instellen met mijn nieuwe mogelijkheden en dat is een proces wat telkens doorgaat en wit nooit afgerond wordt. Dat betekent dat ook die rouw nooit stopt. Die is altijd in de buurt. En ik wilde het graag bespreken met jou samen, omdat ik zelf gemerkt heb, ik zei al ik ben van 'tot onder de bodem', dat ik er eigenlijk niks over kon vinden, bijna niks. Wat informatie in twee goede boeken.

P: Over levend verlies dan hè?

- Over levend verlies. In 'Helpen bij verlies en verdriet van Manu Keirse staat wat informatie. En in 'Goed leven bij kwetsbaarheid en beperking' van Dirk de Wachter en Manu Keirse staat wat informatie. Maar verder vond ik daar eigenlijk weinig over. En toen dacht ik, ja maar dan moeten we dat dus bespreekbaar maken.

P: Want het is er wel.

- Het is er wel.

P: Ik heb het idee dat dat jij een van de eersten bent die dat rondom gehoorverlies dan ook naar buiten brengt. Klopt dat dan ook? Ik ben het namelijk nog niet eerder tegengekomen.

- Als ik ga zoeken vind ik op paar blogjes, van sommige mensen. Er zijn 2, 3 mensen die wel eens een blogje daar over hebben geschreven. Maar dat is wat ik gevonden heb. En ik merkte dat ook rondom andere aandoeningen ik het heel weinig kon vinden. Er zijn er maar een paar die ik gevonden heb, maar rondom gehoorverlies ben ik denk ik de enige die hier heel veel aandacht voor heeft. Want ik zie ook bij mijn klanten -ik heb ook klanten met gehoorverlies die ik begeleid- en dat zij daar ook mee zitten. Bijna allemaal. En dus het leeft, maar omdat we het niet bespreken ons er niet bewust van zijn geven we er geen woorden aan. En dan proberen we ons eigen wiel uit te vinden maar rouw en verlies is heel hard werken.

P: Ja.

- Dat is écht heel hard werken. En dan denken we vaak dat we niet normaal zijn, wat ik ook dacht. En daarom vind ik het zo belangrijk om dit bespreekbaar te maken.

P: Ja want het is eigenlijk een heel normaal proces en dat gaat wel in allerlei verschillende gradaties want de één gaat er makkelijker mee om dan een ander maar het gaat om de mensen die dat moeilijk vinden en die ook willen weten wat er dan aan de hand is.Want jij bent ook iemand die dan precies wil begrijpen wat overkomt me nu? Dat is precies wat ik rondom het evenwicht toen heb gehad van: ik wilde weten wat er misgaat met mijn evenwicht, waarom gaat het mis? En zodoende ben ik daar dus over gaan schrijven en zodoende maak ik deze podcast om het voor mezelf ook begrijpelijk te maken en daar ook -er was toen geen boek over te vinden- hoe zit dat dan en dat ben jij nu gaan doen rondom het krijgen van gehoorverlies, dat daar dus ja, een soort levend verlies aan zit hè?

En wat je zegt, zelfs een rouwproces wat het kan zijn.

- Ja, inderdaad, eerst voor mijzelf die zoektocht, zeker. En die zoektocht heb ik nog steeds, mensen vragen aan mij ook vaak: hoe doe jij dat dan? Nou ik grap dan altijd terug als ik precies wist hoe dan schreef ik een boekje en dan was ik nu rijk, haha! Want dan ging ik dat verkopen en had ik heel veel mensen blij gemaakt.

P: Nou dat rijk is nog maar wel, dus.. dat.. dat schrijven kan altijd nog hè.

- Schrijven kan altijd nog. Rijk van harte ook.

P: Haha! haha! Dat ook.

- Maar het was eerst inderdaad voor mijzelf begrijpen, maar ook mijn wens, kijk voor mij is mijn gehoorverlies in de basis heel zinloos. Ik vind plotseling slechthorend worden, mijn carrière kwijt raken vond ik.. nou ja best wel onzinnig. Maar ik wilde daar wel een betekenis aan geven. Dit oké, dit is mij overkomen, dat is wat het is, ik kan het niet veranderen, dus hoe mooi is het als ik dat dan op een goeie manier kan gebruiken. Als ik hier iets van kan bijdragen voor anderen. Dus voor mij is het ook een stukje zingeving. ...Ehm... en ik merkte dat er periodes waren -en nog steeds wel, terwijl ik goed functioneer, ik heb een goedlopend bedrijf, het gaat thuis heel goed, het gaat mij als mens heel goed, maar dat ik dus nog steeds merk- dat daarnaast hand en hand daarmee, dat verdriet eigenlijk altijd nét onder de oppervlakte zit. Dat er maar iets hoeft te gebeuren soms, dat de tranen over mijn wangen rollen. En.... dat leren begrijpen en te weten oh maar dit is normaal, dit hoort erbij, ja dat was voor mij heel belangrijk.

P: En ook het toestaan dat het er is hè? Gewoon je lijf toestaan: dit mag ik zo voelen.

- Ja!

P: Dat is natuurlijk dan ook heel belangrijk dan.

- Dat is heel belangrijk en tegelijkertijd vind ik dat ook wel een uitdaging, want wat mag je dan voelen? Want een van de mechanismes van levend verlies is dat je lijf zich wil beschermen tegen pijn. En dat daarmee je gevoel juist wat afgedempt wordt om je te beschermen tegen nieuwe pijn. Dus ik merk voor mijzelf, ik merk dit jaar omdat ik weer een stuk van mijn gehoor kwijt ben dat het verlies weer heel erg opspeelt, ik ook veel flashbacks kreeg naar de dag in 2018 waar we het over hadden in de vorige podcast, ik heb die keer ontdekt van hé ik ben slechthorend en ik kan mijn werk niet meer doen, kwam er kort achterna, dat ik dacht van hé maar hoe doe ik dat dan en vooral hoe heb je aandacht voor iets wat telkens terugkomt? Want je partner heeft het verhaal al 600 keer gehoord.

P: Hoef je op een gegeven moment niet meer mee aan te komen.

- Nou, ik heb gelukkig een lieve partner.

P: Dat scheelt ja.

- Dat scheelt ja, maar in de basis is het natuurlijk 600 keer hetzelfde verhaal in een lichte variatie. Je vrienden hebben het verhaal uiteindelijk ook wel een keer gehoord en ik zelf ook! Maar toch is het iets wat blijft en hoe geef je nou op een goeie manier aandacht aan dat gevoel wat telkens weer terugkomt? Het is interessant, maar daar is bijna niks over te vinden. Het enige wat ik daarover kan vinden is: bouw rituelen in, een soort moment daarbij stil te staan. Zorg dat er ruimte is voor die rouw en verlies. En ik denk dat, juist omdat het een zoektocht is ook voor mij terwijl ik denk ik, dat ik heel ver ben in die zoektocht, dat ik denk: ja dat moeten we dus delen want er zijn heel veel mensen die daar mee zitten.

P: Ja ja en die dan op een gegeven moment ondergesneeuwd worden door zichzelf en wat ze allemaal overkomt en als een soort slachtoffer omgaan met het feit dat ze dan slechthorend zijn.

- Soms wel, maar ook mensen die niet vanuit slachtofferschap daarmee omgaan -en ik zou zo nog iets over slachtofferschap vertellen, dat vind ik ook een belangrijk woord- en van hun omgeving horen: ben je daar nog niet overheen? We weten het wel. Dat jij slechthorend bent. Heb je daar nog steeds last van?

P: Ja haha! Dat soort opmerkingen!

- ‘Doe niet zo moeilijk! Zet je er gewoon overheen!’ En dat zijn dus geen helpende manieren van 'omgaan met'. Dus het is ontzettend belangrijk dat we dat weten hoe het mechanisme werkt zodat we dat ook uit kunnen leggen. En je had het net over slachtofferschap. Ik vind het heel belangrijk om dat te horen en te doen, om onderscheid te maken tussen slachtofferhouding ...ehm..... dat is blijven hangen in je rouw, in verdriet en ik voel me ontzettend zielig... en soms is dat heel goed hè?

P: Dat mag.

- Dat mag.

P: Omdat dat nodig is, want op dat moment bén je even slachtoffer en dan zeg ik: 'even' hè, er zit een soort daar wel, niet een vaste tijd aan maar wel op een gegeven moment hoef je niet meer het slachtoffer te zijn - wel je beperkingen, wel dat je moeite hebt.

- Uiteindelijk moet je dus die stap gaan zetten: wat kan ik nu doen wat me nu helpt. Dat... tenminste dat moet niet, maar dat helpt.

P: Ja.

 - ...Ehm.... aan de andere

P: Aan de andere kant ben je natuurlijk gewoon slachtoffer van een situatie die je niet gekozen hebt.

- Dat klopt.En dat was een gegeven.

P: Ja.

- Dus die haal ik uit elkaar en soms zit ik heel erg in mijn slachtofferhouding, een avond, met een zak chips of een biertje of wat dan ook maar daarna: oké. Het gaat niet waarom ik, dat helpt mij niet. Voor mij hoort dat bij een slachtofferhouding. Waarom ik? Waarom is mij dat overkomen? Geen idee! Had mijn buurman ook kunnen overkomen dus mij ook.

P: Ja.

- Maar: wat kan ik nu doen wat me nu helpt? Want dat helpt je verder. En dan is het stapje voor stapje. Want we weet vaak niet hoe je het kan. Stapje voor stapje. Met de juiste mensen erbij.

P: En vooral de kleine stapjes en ook dan die kleine stapjes leren herkennen dat het een stapje is. Ja en dan is het heel fijn als je andere mensen om je heen hebt die jou dat stapje laten zien.

- Ja.

P: Dat weet ik nog wel dat mijn man op een gegeven moment zei: ‘moet je eens kijken hoe het een jaar geleden was en hoe het nu alweer gaat!’ En dan is het een hele grote stap, maar dan ...ehm... dat verschil dat een ander dat heel duidelijk wel ziet en dat toch even moet benoemen, omdat je het zelf niet helemaal in de gaten hebt.

- Ja.

P: Maar het is zo goed als je wel die kleine stapjes herkent.

- Dat is heel belangrijk.

P: Ja. Stapjes vooruit en af en toe is het een stapje achteruit. Dat is wat jij zegt hè?

Als je zo'n avond op de bank zit (ha) Of zo'n dag maar dan toch weer een stapje vooruit gaat zetten.

- Ja. Het blijft bewegen en het kenmerk van blijvende rouw bij levend verlies is je kunt het niet altijd voorspellen, ineens is het er! Afgelopen vrijdag hoorde ik een nummer op de radio en ik had de tranen over mijn wangen in de auto. Die zag ik niet aankomen.

P: Haha! Nee dat weet je dan ook niet. Welk nummer, wanneer, op welke locatie je bent, wat er allemaal rondom heen speelt.

- Ja, dus dat is wat er is en ik denk dat het heel belangrijk is als mensen dit herkennen, kijken of je er in je omgeving over kan praten. Misschien deze podcast kunt laten luisteren. De boeken die ik benoemde 'Helpen bij verlies en verdriet' en 'Goed leven: met kwetsbaarheid en beperking'. Daar een stukje in lezen want daar gaat goede informatie in. En eventueel een goede hulpverlener opzoeken die hier verstand van heeft. Want niet alle hulpverleners kennen dit proces en als je een hulpverlener hebt die alleen maar zegt: je moet het accepteren, maak je het vaak alleen maar erger mee, want dan krijg je het gevoel: ik doe iets niet goed.

P: Ja daarom.

- Terwijl blijvende rouw bij levend verlies zijn normale reacties van normale mensen op abnormale gebeurtenissen.

P; Ja, oh dat zeg je mooi zo ja. Ja ja. Terwijl ook eigenlijk slechthorendheid niet eens zo abnormaal is. Er zijn steeds meer mensen die gehoorverlies krijgen dus slechthorend worden, dus zo raar is het niet! Alleen dat het ermee leren omgaan dat mag veel meer soepeler gaan voor veel mensen, zodat het geen strijd gaat worden.

- Ja, slechthorendheid is an sich niet abnormaal, maar als het in één keer in je leven plaats vindt is het voor jou, in jouw leven abnormaal en het ermee leren omgaan zodat het geen strijd wordt. In ieder geval zodat jij staande blijft op een zo goed mogelijke manier, dat is heel belangrijk.

P: Ja ja. En is er nog iets wat jou op dit moment ook heel erg helpt? Je bent al een heel proces doorgegaan, maar is er nu iets wat jou op dit moment zo helpt waarmee je elke keer weer dat stapje verder komt?

- Ik stel me eigenlijk elke dag de vraag, soms wel eens meerdere keren met name als ik rouw en verlies voel is: wat kan ik nu doen wat we nu helpt? En soms zijn dat hele kleine dingen, gewoon een kop thee op de bank, gezicht in de zon. Soms is dat meebewegen en soms is het juist wél iets gaan doen of doorgaan met iets. Dus die vraag: wat kan ik nu doen, wat me nu helpt is heel belangrijk.

P: En dan dat wat je kiest, is op dat moment ook juist?

- Dat wat je kiest is op dat moment juist, voor de korte termijn of voor de lange termijn. Want als ik ergens wil komen, moet ik soms ook stappen zetten. En wat mij heel erg helpt... in 'Helpen bij verlies en verdriet' daar staat een heel mooi lijstje van: wat kan je zelf doen?

Maar ook als je zorgverlener bent of naaste bent, wat kun je als naaste doen? En dat zijn dingen als: besef dat het normaal is dat je na geruime tijd nog altijd geregeld verdriet voelt.

Probeer jezelf niet te zien als beperkt, van wat heb je nog aan mij met mijn beperking bijvoorbeeld, dat heb ik zelf een tijd gehad. Maar als persoon die met een beperking moet leven. Want je bent veel meer dan in -dit geval- je gehoorverlies. Wat mij ook helpt te beseffen... soms ben ik wel eens boos en geïrriteerd en machteloos dat ik daar met een goede manier over moet kunnen praten. Want als ik dat niet doe, ga ik dat afreageren en dan wordt het heel vervelend in mijn relaties en dat wil ik eigenlijk niet. Dus...

P: Je kunt het beter benoemen?

- Je kunt beter het benoemen. Of met iemand anders erover praten zodat je het in ieder geval niet afreageert. En dus dat zijn dingen die mij heel erg helpen. En wat mij heel erg helpt zijn rituelen ...ehm... schrijven, in het bos iets bouwen, ...ehm..... één keer per jaar sta ik écht stil bij: oké ik heb nu weer een jaar gehoorverlies erbij. Ik noem dat gekscherend altijd mijn rouwviering. Dus dat soort dingen helpen mij heel erg.

P: Mooi dan, ja! Nou dank je wel Anke, dat je dit allemaal hebt willen delen en ja, voor heel veel luisteraars die zelf mensen in hun omgeving hebben of als je zelf al slechthorend bent, hier kun je heel veel aan hebben hè! Aan zo'n verhaal. En je zegt ook van er is nog veel te weinig over geschreven, over het feit van levend verlies in combinatie ook met het gehoorverlies. Want daar hebben we het over.

- En als er nou mensen zijn die rituelen hebben, rondom omgaan met dat gehoorverlies en de houding die erbij hoort? Hartstikke leuk als die het de luisteraars laten weten.

P: Ja.

- Want ik ben heel benieuwd welke rituelen er zijn.

P: Ja oké, nou dat is een oproep van jou.

- Ja zeker.

P: Ja, laat het dan weten via de podcast. Zoek op onze naam, Anke Heij en Paula Hijne, dan zul je ons wellicht wel vinden via ons bedrijf en daar staat wel een mailadres en een telefoonnummer, dus dan kun je ons zo vinden. We gaan deze aflevering afsluiten Anke en dan gaan we kijken of we nog een aflevering gaan opnemen. Dit is seizoen 7, aflevering 5: Leren leven met gehoorverlies. De podcast 'Evenwicht, je leven', daar heb je nu naar geluisterd. Dus dank je wel Anke voor jouw komst hier naar mijn studio (haha!)

- Heel graag gedaan. Jij dank je wel.

P: En tot de volgende dan. Tot de volgende keer.