Het is best bijzonder dat wij mensen rechtop lopen op twee benen. Ooit zijn onze voorouders rechtop gaan lopen, tegen ze zwaartekracht in.Waarom zijn ze dat gaan doen? Welke voordelen had dat? En zijn er ook nadelen aan?Wandelen met een evenwichtsbeperking is niet altijd eenvoudig.

(foto: eigen foto van collage met afbeeldingen over staan)

Volledig transcript:

Jingle Over ons zintuig 'evenwicht'. Waar zit het? Hoe werkt het? En wat gebeurt er als het niet goed meer werkt?Paula Hijne is auteur van het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Zij neemt je mee in de wondere wereld van ons evenwicht.

'Evenwicht, je leven' aflevering 5: De rechtopstaande mens

Vanochtend was ik aan het wandelen en ik merkte dat ik niet stabiel liep. Dat heb ik wel vaker en ik weet nooit precies waaraan het ligt, in ieder geval, ik liep niet stabiel. Beetje waggelend voor mijn gevoel. Het lijkt er op... tenminste ik denk dan dat iedereen het kan zien aan mij dat ik niet helemaal recht loop. Ik merk ook dat ik de horizon... dat die niet helemaal recht is, dat wiebelt te veel. Dus het focussen lukt dan niet helemaal goed.

En met dat wandelen vanochtend bedacht ik dan ineens van: daar wil ik iets over gaan vertellen, daar wil ik over podcasten. Omdat het niet gewoon is dat wij rechtop lopen.

Dat heb ik ook beschreven in het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Wij mensen kunnen namelijk iets heel bijzonders, want wij kunnen rechtop lopen. We kunnen rechtop staan en we kunnen lopen. We zijn namelijk de enige wezens die helemaal rechtop kunnen lopen, op twee benen. En ergens dus in die evolutie, tussen 4 miljoen en 1 miljoen jaar geleden, zijn er dus voorouders van ons geweest, van de mens, die zijn ineens dus rechtop gaan staan en op twee benen gaan lopen. Dat is dus tegen de zwaartekracht in gegaan, want je hebt te dealen met de zwaartekracht.

Op het moment dat je dus omhoogkomt, kost dat natuurlijk ineens heel veel energie, heel veel aandacht. En het is waarschijnlijk heel moedig geweest van die voorouders van ons, om ineens dus, het zal niet ineens zijn gegaan, die dus dan wel rechtop komen. Het kan zelfs zo zijn, dat ze net als een baby die leert opstaan met vallen en opstaan en wankelen, dat ook die voorouders van ons, dat ook heel langzaamaan steeds meer rechtop zijn gaan bewegen. Dat het eerst in het begin een keer was en alleen maar rechtop trekken. En op een gegeven moment dat ze dus steeds meer, steeds vaker, dat gingen doen. Er zullen dus wel voordelen aan zijn geweest.

Dan ben ik even gaan zoeken in de boeken die wij hier in huis hebben. We hebben meerdere boeken over de evolutie van de mens en in het boek Yuval Noah Harari 'Sapiens' ondertitel: 'Een kleine geschiedenis van de mensheid' gaat die dus even in op dat vermogen van ons en ik ga dat even voorlezen:

Een typisch menselijke eigenschap is dat we rechtop lopen, op twee benen. Staand is het makkelijker om de savanne af te turen naar de prooidieren of vijanden. En armen die niet nodig zijn voor de voortbeweging blijven, dus vrij voor andere doeleinden zoals: stenen gooien of signalen geven. En hoe meer die handen konden, des te succesvoller hun eigenaren waren. Dus de evolutionaire druk zorgde voor een toenemende concentratie van zenuwen en uiterst nauwkeurige spiertjes in handpalmen en vingers. Als gevolg daarvan kunnen mensen bijzonder ingewikkelde taken uitvoeren met hun handen. Ze kunnen met name ook complexe werktuigen maken en gebruiken. En de oude sporen van het gebruik van werktuigen dateren van zo'n 2,5 miljoen jaar geleden en de productie en het gebruik van werktuigen zijn de criteria waaraan archeologen vroeger mensen herkennen.

Dus dat is even ook, waar dit hele boek verder over gaat, van wat er allemaal gevonden is aan bewijsmaterialen hoe dus onze voorouders geleefd hebben. Stukje verder:

Maar rechtop lopen heeft ook z'n nadelen. Het skelet van onze aapachtige voorouders heeft zich miljoenen jarenlang ontwikkeld om een wezen te ondersteunen dat op vier poten liep en relatief klein hoofd had. En het was dus een nog een hele uitdaging om dat aan te passen aan een rechtop gaand postuur. Vooral omdat het staketsel een extra grote hersenpan moest ondersteunen. De mensheid moest zijn weidse vergezichten en zijn nijvere handen bekopen met rugpijn en een stijve nek.

Ja, en als je dan weet dat voor het evenwichtssysteem is dus de nek, is een heel belangrijke schakel tussen het evenwichtssysteem en de rest van het lichaam. Dus dat kan dan wel kloppen, dat als je dus dan rechtop gaat staan, en wij mensen hebben dat, we zijn dus allemaal rechtopstaand en de evenwichtsorganen worden trouwens ook altijd bekeken vanuit een rechtopstaande stand. Als je een dier hebt, een kat of in ieder geval dier die op vier poten loopt, dan is het lichaam sowieso anders. Dat ligt voorover en dan is die kop wel rechtop, maar niet helemaal rechtop zoals wij dat hebben. Wij hebben onze gewrichten ook onder elkaar liggen. We hebben ons hoofd, daarna dus komen dus je nek, de schoudergewrichten en dan gaat het zo naar beneden, het bekken, naar de knieën en naar de enkels toe. En dat ligt allemaal in één lijn. Wij zijn het enige wezen die dat dus zo heeft.

Dat is best heel bijzonder. En dat dat rechtop lopen dus niet zomaar vanzelf is gegaan, nou ja, dat staat dus al in dit boek.

En ik heb een ander boek gevonden, dat boek is van: Jelle Reumer: 'De vis die aan land kroop'. En ook daar gaat het een heel klein stukje, het gaat niet zo zeer over het evenwichtssysteem, maar wel ook weer over dus dat rechtop lopen. Het gaat ook over dus hoe uiteindelijk de evolutie tot de mens, hoe dat verlopen is. Dat is wat hij beschrijft. En een aantal belangrijke ontwikkelingen markeert deze evolutie en ten eerste en alleen het eerste dat ga ik dus nu voorlezen:

Ten eerste: de toenemende neiging om alleen op de twee achterpoten, de benen, te lopen. Hiertoe verandert de vorm van het bekken, worden de benen relatief langer en rechter en komt het achterhoofd-gat recht onder de schedel te zitten. Door deze zogenaamde bipedale voortbeweging, komen de handen ter beschikking voor andere functies, zoals het maken en hanteren van voorwerpen. Handen werden mede dankzij de opponeerbare duim precisie-instrumenten, waarvoor uiteraard enige hard- en softwareaansturing noodzakelijk is. Die hard- en software zijn gezeteld in het brein. In het kielzog van de ontwikkeling van efficiënte tweebenige voortbeweging zien we dan ook de herseninhoud toenemen van gemiddeld een halve liter bij de Australopithecus naar 1 liter bij de homo erectus tot anderhalve liter bij de moderne mens.

Dus dat hele rechtop lopen heeft voor meerdere mogelijkheden gezorgd, waardoor dat brein dus groter is geworden. Dus we kregen veel meer mogelijkheden tot onze beschikking. 'We' zeg ik, maar die voorouders van ons. En ik heb het ook dus beschreven in mijn eigen boek omdat ik wel eens heel nieuwsgierig was naar wat de voordelen kunnen zijn van het rechtop lopen. Want dat rechtop lopen en dat staan dat moet wel voordelen hebben gehad, anders hadden ze dat natuurlijk nooit volgehouden.

En ik ben eigenlijk tot het volgende rijtje gekomen: Je kunt namelijk dan de omgeving beter overzien. Je kunt dus beter kijken, want op het moment dat je laag ligt en met vier poten dan ben je sowieso lager of als je zelfs op de grond ligt zoals heel veel dieren, ...ehm... slangen en andere dieren die heel laag bij de grond zijn, die hebben dus geen zicht op wat er boven hun gebeurt, die kunnen alleen maar vooruitkijken, dus je blikveld blijft dan veel kleiner.

En ga je dus dan rechtop zitten, dan heb je al een breder blikveld. Dan kun je dus ook je hoofd gaan draaien, dan kun je veel meer opzij kijken. Maar op het moment dat je dus écht kunt gaan rechtop lopen, dan kun je veel makkelijker draaien en keren, om dus ook achter je te kijken. Dus ja, je kunt de omgeving beter overzien en omdat je hoger bent, dan kun je omgeving beter overzien. En je kunt ook beter gevaren signaleren. Gevaren, misschien is dat wel één van de redenen ook wel geweest, waarom mensen rechtop zijn gaan lopen, om dus beter te kunnen kijken, juist om de gevaren te signaleren. En je kunt ook beter dan voedsel vinden. Omdat je blikveld veel ruimer is kun je meer om je heen kijken.

Je kunt met je handen reiken naar voedsel, zoals bessen in hoge struiken. Het klopt ook, want op het moment dat je rechtop gaat staan, zijn die voorste benen, zijn ineens armen geworden. En die armen kun je dus voor een heleboel gebruiken. Je kunt ze namelijk ook gebruiken om iets te dragen tijdens het lopen of pakken, gooien of iets vangen of juist wegduwen of iets aangeven. En wat ook kan is dat je dus meerdere dingen tegelijk kunt doen, je kunt tijdens het lopen, kun je dragen. Je kunt, dat noemde ik net al, je kunt ook tijdens het lopen iets gooien of juist iets opvangen. Of juist iets doorgeven aan iemand, dus je kunt meerdere activiteiten tegelijkertijd gaan doen.

En door je vrije armen en je handen met vingers, kun je dan je ergens aan optrekken, bijvoorbeeld aan een tak of een boom of aan een bergwand. Dan gaan we ook echt uit van écht die voorouders, die dus de hele omgeving nog moeten leren kennen en dus ja, in de vrije natuur leven waar nog geen woningen zijn en geen trappen en alle hulpmiddelen die wij hier nu hebben. En die vingers en die handen, daar kun je dus ook een heleboel voorwerpen mee maken. Je kunt ze echt als werktuigen gebruiken en je kunt met die vingers en met je handen dus zelfs ook die werktuigen gebruiken. En wat ook is, dat je armen en benen die kun je onafhankelijk van elkaar gebruiken. Dus je kunt aan het lopen zijn en ondertussen met je handen iets anders doen dan dus het lopen zelf.

Dat is ook al als je natuurlijk iets draagt, maar ook als je aan het gooien bent, dan doe je dus iets anders met je armen dan dat je met je benen loopt, dat je met je benen doet. En je kunt je natuurlijk makkelijker verplaatsen in de omgeving. Sowieso zijn er natuurlijk heel veel dieren die zich wel kunnen verplaatsen in de omgeving, maar met benen. Alle dieren die poten hebben, kunnen zich makkelijker verplaatsen in de omgeving. En wat nou de allerbelangrijkste reden is geweest voor die mensen om dus te gaan lopen, rechtop gaan staan en te gaan lopen, dat is helemaal niet duidelijk. Dat weten ze niet. Is het dan toch het meedragen van voedsel geweest ooit? Of was het toch juist veel belangrijker om die omgeving te overzien? Men is daar helemaal niet zo over uit.

En net heb ik iets voorgelezen ook over dat die rugpijn en die stijve nek, dat dat dus de consequentie is van dat rechtop lopen en ja, dat geven ze ook wel aan, dat eigenlijk zijn we evolutionair gezien maar heel kort aan het rechtop lopen. Dus het kan best zijn dat ons hele stelsel nog niet echt is aangepast aan dat, aan die rechtopstaande stand.

Het zou best kunnen zijn dus, dat die huidige rugprobleem waar mensen nu nog steeds last van hebben en váák ook last van hebben, dat dat nog steeds een gevolg is van dat rechtop staan. Het zou best kunnen dat dat dus de reden is.

Ik heb een lied gevonden van Van Dik Hout, het eerste couplet daarvan beschrijf ik ook in het boek. Hier ga ik stap voor stap, lied van Van Dik Hout. Het lied heet 'Laarzen aan mijn voeten.'

((muziek ♬))

Hier ga ik stap voor stap, ik draai de wereld onder me door

Zolang ik verder moet, zet ik mijn beste beentje voor

Struikelend en uit balans gebracht door drank of door liefde

Maar ik ga er niet aan onderdoor want de laarzen aan mijn voeten slepen me voort

Slepen me voort, slepen me voort, slepen me voort

Ik kijk niet achterom en ik kijk niet te ver vooruit

Wat was en komen gaat maakt me geen ene donder uit

Want hoe vaak heb ik niet te veel verwacht van lege beloftes?

Maar ik ga er niet onderdoor want de laarzen aan mijn voeten slepen me voort

Slepen me voort, slepen me voort, slepen me voort

En als ik alles heb, als niets het evenwicht verstoort

Dan breekt het zweet me uit en sluip ik er zachtjes op mijn tenen vandoor

Aan zekerheid is snel je ziel verkocht, het is de duivel op je hielen

Maar ik ga er niet onderdoor want de laarzen aan mijn voeten slepen me voort

Slepen me voort, slepen me voort, slepen me voort

Ja, en zijn dus dan die huidige rugproblemen dus een gevolg van dat rechtop staan?

En zijn we dus nog steeds niet helemaal aangepast aan die rechtopstaande houding? We weten het niet. Wat wel opvallend is, dat we van die rechtopstaande houding steeds meer naar een zittende houding gaan en helemaal als we kijken naar de afgelopen periode waarbij heel veel meer mensen thuis moesten gaan werken, betekent dat voor heel veel mensen ook dat ze dus veel meer aan het zitten zijn. En minder aan het bewegen zijn, omdat je dus niet ergens naartoe hoeft. Je kunt gewoon in huis blijven, waar de afstanden in lopen veel korter zijn. En als je dus dan niet een rondje gaat wandelen elke ochtend, dan kan het best zijn dat die rechtopstaande houding veel meer een zittende houding gaat worden. En het lastige is dat we niet netjes rechtop zitten, maar dat we een beetje onderuit gaan hangen, op het moment dat we aan het werk zijn, helemaal als we op de computer zitten. Kijk maar eens naar de foto's van mensen die aan het werk zijn, hoe vaak ze een kromme rug hebben en de schouders naar voren komen. En het zit misschien wel stevig, alleen, het is natuurlijk voor dat hele lichaam niet helemaal ideaal. Dus ook die zittende levensstijl waar we nu steeds meer naartoe gaan is niet zo'n heel goed idee. Dat zou toch wel fijn zijn als dat weer anders gaat worden.

En als ik dan even weer terugga naar wat ik in het begin vertelde over mijn eigen wandelen. Ik heb dus gewandeld vanmorgen en dat ging dus niet helemaal goed en dan bedenk ik me weleens: waar kan het dan door komen? Want vaak weet ik het niet. Is het misschien dan dat het komt door de vermoeidheid? Ik heb gewoon al een paar nachten niet goed geslapen. Komt het door de vermoeidheid dat ik dan dus eerder instabiel ben? Want mijn evenwichtssysteem, en eigenlijk die evenwichtsorganen, werken niet meer zo goed. En kan het zijn dat door de vermoeidheid dat nóg minder gaat werken?

Of is het andersom, dat ik juist, omdat ik instabieler ben, dat ik dan eerder vermoeid raak? Dat het niet zozeer aan het te weinig slapen ligt, maar meer aan de vermoeidheid, omdat het hele lopen zo'n heel aandachtig proces is. Ik moet me echt, met mijn hoofd, met mijn gedachten, met waar ik kijk, met het luisteren, focussen op het lopen zélf om goed rechtop te blijven lopen, om goed rechtdoor te kunnen lopen. Of, ik heb dus ook dan echt last van die nek, pijnlijke nek ook, komt dat dan doordat ik dus instabiel ben, dat ik last krijg van die nek?

Of is het andersom? Omdat mijn nek zich vastgezet heeft, is het daardoor dat ik veel instabieler loop? Dat als die nek veel soepeler zou zijn -en ik ga gelukkig morgen weer naar de fysiotherapeut en die maakt het elke keer bij mij wel los- maar kan het zijn dat juist doordat het vastzit, dat ik daardoor ook niet soepel kan lopen, soepel kan bewegen?

Soms weet ik niet, wat is nou, het kip of het ei? Wat is er nou eerst en wat is gevolg? Het is niet altijd duidelijk bij me. Ik denk wel dat ...ehm... dat die nek, als ik instabiel ben, als ik duizelig ben, als ik draaierig ben, me niet goed kan focussen, dat ik eerder mijn nek vastzet en dat het een soort zelfbeschermingsreactie van mijn lichaam is, want op het moment dat ik heel snel zou omkeren met mijn hoofd, dan val ik gewoon om. Dus dat moet ik eigenlijk niet doen, dus het kan zijn dat ik mezelf toch mezelf vastzet. En helemaal, dat als ik draaierig ben, duizelig ben, dan is toch dat hele lichaam een beetje zijn balans kwijt. En dat is precies waar natuurlijk het hele evenwichtssysteem om gaat, om een mooie balans te houden, in alles, en ja, dan kom je weer op het hele vlak ook van: hoe komt het dat je dan niet helemaal in balans bent?

Heeft dat toch iets met de psychische gesteldheid te maken? Dat is waar ik het ook wel verder over wil hebben in... tijdens het podcasten, want ik noem het al: 'Evenwicht, je leven', over het evenwicht in de breedste zin van het woord. Want dat lichamelijke, fysieke evenwicht, kun je niet loskoppelen aan wat het psychisch met je doet. Want dat merkte ik vanmorgen al tijdens het wandelen, hoe zwaar dat was, en dat ik mezelf toch ook in m'n hoofd een beetje haal... dat, ik ben echt, ik voel me veel te zwaar en ik voel me een beetje nou ja, moedeloos en ik probeer wel door te lopen, maar ik kan niet meer zo hard vandaag. Ja, misschien morgen wel. Dus ik zit mezelf ook een beetje in de weg. Dus het kan best wel dat ook echt dat evenwichtssysteem, het evenwicht heeft invloed op het psychische en die psychische gesteldheid, kan ook andersom, bij mij ervoor zorgen dat ik niet helemaal soepel loop. Niet helemaal in balans loop, stevig, lekker door kan lopen.

Het is niet anders. En dat is wel heel fascinerend dat ik er wel over kan vertellen, dat ik steeds beter ga begrijpen hoe het werkt. Dat wil niet zeggen dat het altijd makkelijk is.

Het is écht wat dat betreft, als je het over wandelen hebt, altijd met aandacht wandelen. En ik begrijp dat we ook vanmiddag nog weer een rondje gaan wandelen. Roel komt lekker strakjes naar huis toe en dan gaan we eind van de middag een rondje wandelen. En dan ben ik blij dat ik samen met hem loop, want dan kan ik z'n hand vasthouden, we lopen ook vaak hand en hand, en hij is dan ook letterlijk mijn steun. Ik kan dan ook langer wandelen dan hoogstens een half uurtje. Dan kunnen we écht wel een uur achter elkaar lopen. En dan na een uur lopen, merk ik al, dan is het goed om even weer -ik hoef niet per se te zitten- maar wel stil te staan en niet meer de hele tijd dus de loopbeweging aan te houden. Want ergens is dat systeem die dan zegt: ja, het is nu even genoeg geweest. Even weer rust en dan nou ja, is het dan even op adem komen?

Van het wandelen zelf word ik niet echt moe, alleen het lijkt wel of dat evenwicht dan wel even op adem mag komen. En als ik dan even blijf staan, bij een bruggetje of ergens op een plekje dat we rustig om ons heen kunnen kijken, stel dat we nog een stuk moeten lopen naar huis, dan doen we dat. En dan kan ik daarna weer door lopen totdat we weer thuis zijn.

En als we dat aan één stuk doorlopen, een uur en als we dan met name langer lopen, langer dan een uur, dat we dan een uur en een kwartier weg zijn, dan merk ik echt dat het laatste kwartier gewoon veel moeizamer gaat. Dan merkt Roel dat ook meteen aan de manier waarop ik hem vasthou, dat ik écht die steun veel meer nodig heb. Ja, en dat heb je dus bij een wat falend evenwichtssysteem, het is niet anders.

'Evenwicht, je leven', podcast over evenwicht in de breedste zin van het woord. De podcast van Paula Hijne.