Sensibiliseren, je hoort dit woord tegenwoordig regelmatig in de media. Wat betekent het eigenlijk? Klopt dat wel? Wat is sensibiliteit dan? Uitleg over dit woord waar heel veel gevoel in zit.
Het evenwicht heeft hier alles mee te maken, want evenwicht is ook een vorm van 'voelen'. De eerste functie van het evenwicht, perceptie, is 'voelen van bewegen'. Ik deel mijn ervaringen over de kano en een stoel in het MUMC+.
(eigen foto: de onderzoeksstoel in het MUMC)
Volledig transcript:
Seizoen 2, aflevering 3: 'Gevoelig woord'
Om welk woord gaat het dan?
Het gaat om het woord: sensibilisatie of sensibiliteit of sensibiliseren of sensibilisering, wat is dat nou allemaal? Het lijkt alsof het één woord is en nét allemaal een ...ehm... op een andere manier benoemd. En dan blijkt, als ik erover lees, dat het écht andere betekenissen heeft. En dat vind ik best gek.
Ik heb dus opgezocht hoe dat nou precies zit, waarom het woord sensibiliseren de laatste tijd vaak in de politiek is gebruikt. En ik begreep dat woord helemaal niet, omdat ik het steeds terugbracht naar het fysieke, de sensibiliteit. En dat is toch wat anders dan het sensibiliseren, wat ze gebruiken in de politiek. Dus ik heb het opgezocht en nu is er een artikel: 29 april 2021 bij RTL Nieuws is ...ehm... nou ja, heb ik op de site gevonden met als titel: sensibiliwattes?
En dan gaat het over het woord: sensibiliseren heeft een nieuwe betekenis gekregen. Oké. Dat is dan voor mij al zoiets van: oké het had dus een andere betekenis, het heeft iets anders nu.
Sensibiliseren wordt in de media verkeerd gebruikt, geven ze dan aan. Want ze gebruiken het als: 'tot de rede brengen' of 'temmen'. En iemand heeft het zelfs genoemd: 'iemand een mes in de rug steken'. En de hoofdredacteur van Van Dale, die noemde het al dat in 2018 werd het woord sensibiliseren als eufimisme... eufemisme gebruikt -ook dat is al een moeilijk woord- eufemisme gebruikt, in een artikel in het NRC. En dan wordt sensibiliseren gebruikt als 'druk op iemand uitoefenen'. En nu kan het zijn, met dat ze dat sensibiliseren nu zo vaak hebben gebruikt en dan waarschijnlijk wel echt tot rede brengen als ...ehm... verklaring, het kan zijn dat het woord sensibiliseren dus in de toekomst vaker gebruikt gaat worden.
En ja, toen was ik dus wel heel nieuwsgierig: hoe zit het dan, hoe was het eerst, wat betekent sensibiliseren nou precies?
Dus ik ben het gaan opzoeken in de woordenboeken en letterlijk betekent sensibiliseren: ‘lichtgevoelig maken door er een lichtgevoelige laag op aan te brengen’. En dan heb je het eigenlijk over een fotografische term, het heeft dus met foto's afdrukken te maken.
En een andere betekenis is: ‘gevoelig maken’ en dat heet dan eigenlijk sensibilisatie, ‘gevoelig maken voor een bepaalde stof’ en dan heb je het over een geneesmiddel of zo dat het lichaam het beter kan opnemen. Dat het lichaam gevoeliger wordt om dat medicijn beter op te kunnen nemen.
En nog een andere betekenis van sensibiliseren is dan 'ontvankelijk maken voor' of 'belangstelling wekken voor'. En dat komt dan uit de standaardtaal in België. Dus eigenlijk niet eens een Nederlands woord, tenminste die betekenis is niet écht Nederlands, maar komt uit België. En dan is het dus belangstelling wekken voor, bijvoorbeeld in de zin: werknemers sensibiliseren om langer anders en met plezier aan de slag te blijven.
Dus dan is sensibiliseren... heeft dan een hele andere betekenis en heeft ook niets te maken met: 'tot rede brengen'. Wat het ook dan is, als je het hebt over ontvankelijk maken, belangstelling wekken voor, dan gaat het ook over ‘bewust maken’. ...ehm... ‘aandacht vragen voor.’
En toen dacht ik van ja: dan kan ik het woord sensibiliseren ook wel gaan gebruiken en dan in... als voorbeeldzin: ik wil iedereen sensibiliseren over het fysieke evenwicht. En de problemen die een falend evenwicht met zich meebrengt. Nou, dan kan ik het woord dus ook zelf gebruiken. En toen ben ik verder gaan kijken, want ik noem het net in het begin al: sensibiliseren, sensibiliteit, sensibilisatie. Sensibiliteit, ja wat is dat dan? Dat komt van het woord sensibel, en sensibel is psychisch of emotioneel gevoelig. En dan leggen ze uit bij sensibiliteit, het kan zijn: geprikkeldheid, gevoeligheid, kwetsbaarheid, lichtgeraaktheid, vatbaarheid, prikkelbaarheid en dan heb je het dus écht over dat psychische effect. Of ja, de psychische uitleg erover.
En nou, toen dacht ik: ik ga nog eens verder kijken en toen heb ik in ...ehm... een boek gevonden: Leidraad Neurologie, hoofdstuk 7: het onderzoek naar sensibiliteit. En in de samenvatting geven ze dan aan dat: we hebben een vijftal zenuw... ...ehm... zintuigen, een vijftal zintuigen: reuk, smaak, horen, zien en het evenwichtsgevoel. Al heel bijzonder dat daar evenwichtsgevoel als vijfde staat. Bij de klassieke zintuigen hoor je eigenlijk altijd: reuk, smaak, horen, zien en voelen. En in dit geval hebben ze specifiek evenwichtsgevoel genoemd. En dan geven ze in die Leidraad Neurologie, in dat hoofdstuk, geven ze aan: daarnaast speelt het gevoel van de huid en dieper gelegen weefsels een belangrijke rol. En dan heb je het over de tast en de proprioceptie en hé dan komt het mij ineens dan ook heel bekend voor, want als je het hebt over sensibiliteit, dan heb je het dus eigenlijk over tast.
Alleen, nou ja, ik weer verder kijken nog. Dan heb je het over sensibiliteit in de fysiologie en dan hebben ze als uitleg: ‘het vermogen om prikkelingen van de zintuigen ongestoord te voelen, ja, ongestoord te voelen, waar te nemen en te verwerken.’ Het gaat om lichamelijke ervaringen, bijvoorbeeld bij aanraking, druk, pijn en verandering van temperatuur. En de functie van sensibiliteit is het leren voelen wat de eigen behoeftes zijn. Want dit is noodzakelijk voor de ontwikkeling van de mens, zowel van het opdoen van die lichamelijke ervaringen als voor het vergroten van het bewustzijn. Oh, het bewustzijn, dan heb je het ook alweer over dat ...ehm... die bewustmaken van het sensibiliseren, komt daar ook wel weer in terug. En dan blijkt dan ook wel wat sensibiliteit nauw met elkaar verweven is, het gaat om het fysieke en het psychische aspect, die zijn nauw met elkaar verweven. Ja, die sensibiliteit en die zoek ik dan eigenlijk.
En dan wil ik even ingaan op die sensibiliteit als fysieke betekenis. Een ander woord is sensitiviteit. Lijkt er ook heel erg op en het is eigenlijk het gevoel als zintuig. Het gevoel als zintuig heb ik in het boek 'Evenwicht, in uitvoering', heb ik genoemd: tast. Ik heb het woord sensibiliteit niet genoemd in het boek, omdat ik dat woord, ik ben het ook niet heel vaak tegengekomen en ik vind het dus ook best een lastig woord. Vandaar natuurlijk ook dit hele verhaal tot nu toe. Ik praat nu al, eens kijken, 8 minuten over het hele woord sensibiliseren en om daar de juiste uitleg aan te geven. En tast vind ik dan een duidelijker woord, ik heb tenminste daarvoor gekozen.
En sensibiliteit heeft twee soorten, twee soorten sensibiliteiten. Je hebt het over de vitale sensibiliteit die zijn ...ehm... bewegingsonafhankelijk, dan heb je het onder andere over die -ook weer een moeilijk woord- nocireceptoren. Die nocireceptoren, dat gaat over de pijn, over de pijn-receptoren die in je huid zitten. En je hebt ook de thermoceptieve sensoren en dan heb je het over de temperatuur. De kou en de warmte voelen op je huid. En dat zijn... dat hoort bij die vitale sensibiliteit. En als daar stoornissen inzitten, dan voel je dat als tintelingen in je huid, als een soort dof gevoel, brandend gevoel kan het zijn ...ehm... pijnlijk. Het kan een hele zeurende pijn zijn of snelle pijn, dat je dus echt één prik krijgt of één steek. Nou, ...ehm... dat is niet meteen een stoornis, maar dat is wel wat dus in die vitale sensibiliteit zit. Dus daardoor kunnen we dat voelen. En die receptoren, die zitten dan in de huid.
En als je verder gaat kijken naar de andere vorm -soort noemde ik net al, eigenlijk is het een vorm- de andere vorm van sensibiliteit is: gnostische sensibiliteit. En die receptoren zitten in het bindweefsel en in de spieren en in de spierspoelen en de golgi pees lichaampjes, allemaal in het lichaam. En dat heb ik in het boek 'Evenwicht, in uitvoering', genoemd onder de noemer proprioceptie. Proprioceptie is een ander woord voor het diepe spiergevoel, maar bij elkaar, dat allemaal bij elkaar, die huid en met alles wat er in die spieren in het lichaam zit, dat ...ehm... maakt dus samen de tast en de proprioceptie, die heel belangrijk zijn -kom ik strakjes op- maar heel belangrijk zijn dus ook voor het hele evenwichtsgevoel.
Want ik wil even verder ingaan op die gnostische sensibiliteit. Want er zijn verschillende vormen daarvan. Je hebt de fijne tastzin en daar heb je het woord tast al. Wat ze zelf ook al uitleggen. Dat gaat over het waarnemen van de druk op de huid. En als bijvoorbeeld ook: je voelt met je ogen dicht precies wat je in je hand hebt. Pak maar eens iets op met je ogen dicht en je voelt, wat heb ik in mijn handen? Als ik een potlood in mijn handen pak, dan weet ik natuurlijk door ervaring, want dat heb ik natuurlijk helemaal geleerd al van af het vroegste begin als baby al dat ik dingen ging pakken, dan leer je de wereld al om je heen kennen door dus ook dat voelen. En op een gegeven moment komt daar een betekenis voor, ik kon toen ook een potlood vastpakken, maar ik wist nog niet dat het een potlood heette. Ik wist nog niet wat ik ermee moest doen. Als ik nu een potlood pak, door al die ervaringen die ik heb, weet ik nu wat ik in mijn handen heb en daar heb ik mijn ogen niet eens bij nodig. Ik voel wat ik in mijn handen heb, ik voel dat er een punt aanzit, ik voel dat het hoekig is, in dit geval, dat er een gummetje op ‘t eind zit. Ik kan het allemaal met mijn vingers, kan ik dat ...ehm... voelen! Die vingers zijn dus ook héél gevoelig daarvoor hè? Écht die fijne tastzin.
Een ander onderdeel van die gnostische sensibiliteit is vibratie-zin en dat is het waarnemen van trillingen. Van trillingen die om je heen zijn, trillingen die... waardoor het lichaam ook in trilling komt. En nog een ander onderdeel daarvan is de bewegingszin. Het waarnemen van de stand van de gewrichten. Dat je dat dus goed voelt en dat hoort ook allemaal, die vibratie-zin en bewegingszin hoort echt bij die proprioceptie. Dat diepe spiergevoel. En het is eigenlijk wel gek, dat ze dus daar voor die tast en voor dus dat gevoel wat bestaat uit tast en proprioceptie, dat daar ook het woord sensibiliteit aangegeven wordt.
Dus dan zie je ook wel, dat, het is maar net wie het uitlegt en welke arts het uitlegt, want ik ben er nog niet helemaal achter: wanneer gebruik je sensibiliteit en wanneer gebruik je dan het woord tast? Want eigenlijk is allemaal hetzelfde. Het gaat over gevoel, 't gaat om wat je voelt. En waar je het voelt, waar voel je aanraking op je lichaam? Waar voel je de pijn? En dan ook als je beweegt, waar beweeg ik naartoe met mijn arm? Waar kom ik tegenaan?
Al die gevoelens die je huid en dus je spieren, alles wat in je huid zit en de spierspoeltjes, de golgi pees lichaampjes, zijn allemaal kleine receptoren die maken dat jij weet, wat je voelt en waar je het voelt en ja, welke beweging je daar dus bij maakt.
Pak ik het er even verder bij, want wat ik hier verder over wil vertellen, ja!... dan kom ik terug bij, want ik heb al gezegd hè?... wat heeft tast en dat gevoel met evenwicht te maken?
Nou, tast is een heel belangrijk onderdeel om het evenwichtssysteem goed te laten werken. En dan bedoel ik tast inclusief de proprioceptie. Dan kom ik terug bij de allereerste functie van het evenwicht. Ik heb het ooit in één van de eerste podcast afleveringen gehad en dan gaat het over perceptie. En perceptie heb ik toen benoemd, het voelen van: waar is de aarde? Maar die perceptie heeft nog een ander deel in zich. Want het gaat ook om het voelen van bewegen. Het voelen dat jij in beweging bent. Dat het lichaam in beweging is. En of dat nou... of je in beweging gebracht wordt of zélf doet, dat maakt niet uit, het gaat erom dat je het vóelt. Dat je dus écht weet: ik beweeg en dat je ook weet waar naartoe je beweegt. En dan kom ik op twee ervaringen, als ik het heb in combinatie met de tast en met het evenwicht.
En die eerste ervaring is dat ik ...ehm... toen ik een paar jaar al de ziekte van Ménière had, we zijn sowieso al kanovaarders, mijn man en ik, we zijn vaak met de kano eropuit gegaan en we hadden toen al een kano. Alleen in de eerste tijd dat ik net zo heftig die Ménière had, kon ik natuurlijk helemaal niet in die kano zitten en op een gegeven moment ben ik dat wel weer gaan proberen. En ik meen dat ik toen een paar keer al wel gevaren had. En toen zijn we met de kano hier naar het Wolderwijd gegaan om een wat langere tocht te doen. En dat ging allemaal helemaal goed en op de terugweg, we zijn heen gegaan richting het Erkemederstrand, niet helemaal tot zo ver, maar die richting op en toen op een gegeven moment terug. We varen daar, we kanoën daar en er was nogal wat golfslag en de wind stak ook wat meer op en er waren veel boten, waardoor dus golfslag van verschillende kanten kwam, door de wind en ook door de golven van de boten. En op een gegeven moment was het zo, dat we de golfslag mee hadden dat je mee wordt gedreven, mee wordt.... ...ehm... bijna zweven wil ik het zeggen. Dan word je mee gestuwd met de kano en dan kom je bijna in plané. Oh alsof je een beetje omhooggetild wordt! Dat weet ik nog wel van vroeger, met het zeilen hadden we dat ook en dat vond ik altijd heerlijk als hij dan in plané kwam. Alleen wat er nu gebeurde. Ik was natuurlijk al heel goed mezelf in evenwicht aan het houden, doordat die golven van alle kanten kwamen en toen op een gegeven moment kwam die boot dus in plané, die kano, en hij begon zelfs een beetje te trillen. Je voelt die trilling van die hele boot die dan ook je hele lijf dus dan oppakt, en ineens, ik werd me toch angstig! Ik werd toch bang! Ik... ik... had echt zo van: ik heb hem niet meer onder controle. Ik weet niet meer wat ik moet doen! En dat komt omdat die, die, ja, dan heb je het dus over die perceptie, het voelen van bewegen was bij mij niet helemaal goed meer. Ik kan het niet meer goed voelen, want die statolietorganen in... -een onderdeel van die evenwichtsorganen zijn de statolietorganen- die werken minder goed dan dat ze vroeger werkten. En dus wat er gebeurde op dat moment, ja ze werken dan niet meer goed, dat ik dus daar zó bang van werd, terwijl ik dat vroeger eigenlijk een heel fijn gevoel vond, vond ik het nu ineens zo beangstigend dat ik zo snel mogelijk naar de kant ben gekanood en daar het strand op ben gegaan. Gelukkig waren we op een stukje waar het ook kon, waar zand was, waar je dus zo tegen de kant op kon varen. En ik ben heel snel uitgestapt en ik ben gewoon op de grond gaan zitten in het zand, want dat was tenminste vaste aarde.
Dat hele wiebelen in die boot! Ik had het helemaal gehad! Mijn hele lijf kan dat gewoon niet meer handlen! En ik... ja ik weet nog dat ik daar echt zó bang van was, zó angstig dat ik blij was dat ik eenmaal aan die kant zat en dat ik dus stil zat! En ik ben ook niet meer verder gaan kanoën. Dat had dus gemoeten, maar nou ja gelukkig, we hadden toen al mobiele telefoon, we hebben naar huis kunnen bellen. Een van de jongens is gekomen en die is in de kano gaan zitten om verder te varen, richting waar de auto stond waar de kano's weer op het dak konden. En ik ben verder gegaan op de fiets, maar dan... ik geloof dat mijn andere zoon ook mee was. Dat we samen dus of dat ik achterop mocht zitten of zo, op de fiets of ik ben gaan lopen. In ieder geval weer voorzichtig naar huis of in ieder geval naar de auto ben gelopen.
Vanaf die tijd, ik weet niet of ik daarna dus nog een keer in de kano ben geweest. Heel misschien dat we dat ooit nog een keer hebben gedaan, maar de laatste jaren helemaal niet meer. Ik wil toch niet zo graag die kano meer in. Omdat ik het niet meer helemaal goed voel en dan dus ook niet meer dat vertrouwen in mijn eigen lichaam heb, van hoe ik die boot ook moet behandelen, ik kan hem niet meer onder controle houden.
En de andere ervaring die ik wil vertellen, is dat we in... dat was tijdens dat ik het boek aan het schrijven was 'Evenwicht, in uitvoering', had ik contact met kno-arts dokter Van de Berg en daar was ik al een paar keer geweest, helemaal in Maastricht en ...ehm... hij zei op een gegeven moment van: kom maar een keer voor onderzoek ook, dan mag je in de onderzoeksstoel die we hier hebben, juist om te ervaren hoe het dan ook is. Dus daar ben ik geweest samen met de uitgever van 'Ménière in balans', dus van mijn allereerste boek. Zijn we naar Maastricht gereden en kwamen we bij Van de Berg. Hebben we eerst een gesprek nog mee gehad. Ik heb nog allerlei vragen voorgelegd waar ik over aan het schrijven was en waar ik de finesses van wilde weten en zo. Nou, goed antwoord allemaal gekregen en toen zijn we naar die onderzoekskamer gegaan en dat is een stoel, dan ga je zitten in die stoel, je krijgt iets voor je ogen, dat het helemaal donker is. Je krijgt een koptelefoon op, zodat je de geluiden niet kunt horen. Dus je kunt niets zien en niets horen. En het wordt ook in de omgeving verder helemaal donker gemaakt. En door de koptelefoon kon je wel iemand in de onderzoekskamer horen praten. Die ging wel dus dingen tegen je zeggen. En het kwam door de koptelefoon, maar ik kon dus geen omgevingsgeluid horen. En ik ben daarin gaan zitten, ik had... daarvoor was die uitgever, Frits, die was in die stoel geweest en ik heb gezien hoe hij dat dan deed. En toen dacht ik: nou dat gaat eigenlijk heel soepel, op het moment dat er iets gebeurde kon hij meteen zeggen: ik ga daar naartoe, ik ga daar naartoe, dit gebeurt er. Hij kon feilloos voelen wat er gebeurde. En toen ging ik in die stoel en toen dacht ik: ik ben benieuwd of ik het dan ook op die manier ga voelen. En toen kwam het ook wel, ...ehm... werd het duidelijk dat... je zit helemaal in het donker, je ziet niks, je hoort niks en dan komt die stoel in beweging. En ik voel dat ik in beweging ben, door toch iets van de trilling van die stoel, maar ik had geen idee waar naartoe! Waar, naar welke kant, word ik heen gebracht?
En dat kon zijn dat je dus opzij ging, ...ehm... dat je ronddraaide, dat je naar voren of naar achteren ging of omhoog of omlaag, heel veel mogelijkheden. En ik voelde het niet! En elke keer zei die onderzoekster... zei dan van: maar zeg maar wat je dénkt dat je dan naartoe gaat. En dan ging ik eigenlijk, ja, bijna terug-voelen, wat gebeurde er nou met mijn lichaam? En dan voelde ik, omdat mijn haren naar achteren gingen of opzij of ik voelde dat mijn schouder meer de stoel in werd gedrukt of dat mijn billen juist meer naar beneden gingen of mijn voeten omhoogkwamen, dus ik ging aan andere dingen voelen in mijn lichaam, waar, welke kant ik was opgegaan en dan nog was het van: ik dénk dat ik naar links ging... Dat wist ik dus niet eens zeker! Want het gevoel welke kant het nou precies was, ik wist wel dat ik... dat er een verandering was, maar ik kon onmogelijk direct zeggen welke kant het was. En doordat ik dus al die tastzintuigen in mijn hele lichaam, mijn voeten, ...ehm... mijn schouders, mijn rug, mijn billen, dat kon gebruiken als ...ehm... van wat er nou precies gebeurd was, kon ik uiteindelijk benoemen welke kant ik op ging. Nou had ik dat ook niet altijd goed, maar toch door het gebruik van de andere receptoren, allemaal die in mijn huid zitten, en dus dat diepe spiergevoel wat er is, kon ik het toch benoemen. Want die evenwichtsorganen die konden het niet meteen registreren, want die zijn normaal supersnel, die weten meteen wat er gebeurt. Maar ja, dat is bij mij niet meer meteen. Er zit écht een rem op. Een soort vertraging zit erin, dat ik precies weet wat er gebeurt. Dus als we het hebben over perceptie, het voelen van bewegen, dan weet ik dat die perceptie bij mij niet meer goed werkt. Dat dat langzamer werkt, dat er vertraging inzit. En dat heb ik dus daar al ervaren. Zij konden dat zelf ook zien. Ik voelde ook mijn onvermogen dat ik het niet direct kon zeggen. En het verschil ook met dat ik zag dat dus die uitgever, Frits, die al veel ouder is, die dat wél allemaal feilloos kon vertellen en direct en zo! Aah!
Dus als je het dan hebt over tast, dan heb je het dus eigenlijk ook over sensibiliteit. Tast, sensibiliteit, eigenlijk maakt het niet uit welk woord je ervoor gebruikt. Het zijn gevoelige woorden. Het gaat allemaal over gevoel. En dan tegelijkertijd ook als je mij net dan hoort over van dat onvermogen wat ik heb, de angst die het oproept, is sensibel ook echt het psychische woord ervoor. En het emotioneel gevoelig zijn? Ja, dat past daar dan ook wel weer bij, dus sensibel is dus het overkoepelende gevoel wat je hebt, en misschien dat daar wel alles inzit! Dat in het woord sensibel én de tast zit én de proprioceptie en ook de evenwichtsorganen, dat gevoel. Dus de functie 'perceptie'. Het gevoel van bewegen, dat dat erin zit. En tegelijkertijd dus ook het hele emotionele gebeuren, dat daar alles wel in zit!
Dus ja, misschien is sensibel ook wel een heel erg mooi woord! Alleen, als je het over sensibiliseren hebt, wat er nu gebruikt wordt, van 'tot rede brengen' die connectie zie ik niet helemaal. Wel als je het verder hebt over al die andere gevoelige uitleg daarover, heb ik 'tot rede brengen', nou, dat ze dat ervoor gaan gebruiken, vind ik niet helemaal passen. Kijk, dat ze het doen, kan ik niets aan doen, maar ze hebben er een eigen uitleg aan gegeven. Het is niet de oorspronkelijke uitleg zoals het dus bedoeld was. Dus, ik hou het nog maar bij de sensibiliteit en sensibel zijn en dat dat, ja ook heel mooi, wel bij het evenwicht past.
Ja, het blijft misschien toch ook wel een heel gevoelig woord nog, nou, ook oké toch?