Planten groeien zowel omhoog als omlaag. Alle planten en bomen hebben een evenwichtssysteem. Gravitropisme wordt dat genoemd. 

(eigen foto van de bloem akelei (Aquilegia Vulgaris))

Volledig transcript:

Welkom bij de podcast 'Evenwicht, je leven', de podcast over ons evenwicht in de breedste zin van het woord... Mijn naam is Paula Hijne. En ik maak deze podcast naar aanleiding van het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Dat gaat over ons fysieke evenwicht, maar ik heb het in deze podcast veel breder, ook over een heleboel andere dingen die rondom het evenwicht spelen en ook hoe het met mijzelf gaat. Ook daar deel ik heel graag over omdat dat weer te maken heeft met mijn psychische evenwicht. Dat is ook wat graag met jou deel, zodat je nou, nog iets meer te weten komt over wie ik ben en wat ik doe. Dit is seizoen 5, aflevering 18: Omhoog en omlaag.

Ik wil het dit keer gaan hebben over planten. Want planten hebben ook te maken met het evenwicht. En ik kom op het idee, omdat ik vaak kijk naar het programma: BinnensteBuiten en één item daarvan gaat altijd... heeft iets met de natuur te maken.

Dat kan ook gaan over duurzaamheid, maar het gaat ook over de natuur, over parken, over landgoederen, over natuurgebieden. En er gaan verschillende mensen naartoe en die vertellen daarover. Het gaat ook over tuinen. Mensen die over hun eigen tuin vertellen en van alles laten zien. Het gaat over inheemse en uitheemse planten. Ik vind het altijd fascinerend om naar te kijken. Ook om te zien hoe mooi Nederland is. Er is zó veel ...ehm... landgoed, zo veel natuur toch nog in Nederland waar iets over te vertellen is! Dat blijkt elke keer als ze dan weer ergens komen, en dan denk ik van: hè, waar is dat dan? En dan ga ik het opzoeken op de kaart en dan denk ik: ja daar ben ik ook nog nooit geweest en zo is het heel vaak! En ik ben... wij gaan altijd op vakantie in Nederland, ik ben altijd in Nederland, in de omgeving, en we gaan dan altijd de natuur in. En toch vinden zij elke keer van die pareltjes waar je dan nog niet bent geweest! Dus er valt nog zo veel te ontdekken in ons mooie land.

Daardoor, omdat er net weer even zo'n item kwam over een mooi landschapspark rondom een ...ehm... een groot huis, een soort kasteeltje. En toen dacht ik van: ja ik wil even iets gaan vertellen over die planten. Want dat heb ik ook in het boek geschreven 'Evenwicht, in uitvoering', want ook planten hebben te maken met evenwicht. Die groeien namelijk omhoog en omlaag. En dan begin ik ook in dit boek, het is hoofdstuk 4, dat heet ook: omhoog en omlaag en het laatste deel van dat hoofdstuk gaat over die planten.

Zwaartekracht heeft écht meer onverwachte effecten: het houdt ons niet alleen op de aarde, het zorgt er ook voor dat wortels de aarde in groeien. Nou hoe gaat dat dan?

Planten en bomen, die hebben een eenvoudig evenwichtssysteem en dat wordt bepaald door de zwaartekracht én het licht. En dit systeem wordt gravitropisme genoemd. Planten en bomen groeien naar beneden met de wortels en in die worteltopjes, en die worteltopjes dat is het onderste deel van de wortel, het is een beetje raar, je denkt aan een topje dat het ergens bovenaan is, maar het zit helemaal onderin, in het onderste deel van de wortel. Die worteltopjes daar zitten speciale cellen, statocyten en in de statocyten zitten de statolieten, dat zijn zetmeelkorreltjes. En die statolieten, die zakken naar beneden in de richting van de zwaartekracht of eigenlijk is het misschien wel andersom hè! De zwaartekracht trekt aan de statolieten en die liggen dan helemaal onderin de worteltopjes. Zo groeit de wortel verder de grond in. En nou zijn er ook planten die meer opzij groeien, maar dan toch altijd zal het iets meer naar beneden gaan. Het zijn ook echt de worteltjes die dus steeds verder de grond ingaan, om dus stevig te kunnen blijven staan.

En planten en bomen die groeien natuurlijk ook omhoog! En hoe zit dat dan?

In het bovengrondse deel van de plant zitten ook statocyten en hier zitten ze in een speciale laag, de endodermis, en die zit vlak onder de bast van de plant. En dat kan dus de bast van de boom zijn, maar ook een stengel en een steel die hebben ook een soort bast, een soort, ja het buitenste laagje en daarachter zit dus die endodermis, die speciale cellaag. En die steel of stengel die richt zich op in de richting van het zonlicht. En de plant gebruikt dus het licht voor het bepalen van de groeirichting omhoog. Dit heet fototropisme. Dus dat werkt net even iets anders en toch heeft het te maken met het evenwicht. Want de statocyten in de stengel die reageren alleen op het zonlicht en niet op de zwaartekracht. Daarom kunnen ze dus ook omhoog. Planten en bomen groeien dus dan tegen de zwaartekracht in, als het gaat om wat boven de grond uitsteekt, de steel, de stengel, de stam van de boom en dat is best bijzonder dat dat kan. En aan de andere kant, ...ehm... planten en bomen die zijn er al... die waren er al lang voordat wij mensen überhaupt op de aarde waren! Dus dat is ergens helemaal in de evolutie, in het begin, ergens ontstaan dat er dus planten kwamen die dus wortels naar beneden hadden, de grond in gingen en tegelijkertijd een stengel hadden, een steeltje wat boven de grond kwam. En boven de grond tot bloei kwam tot bladeren, bloemen en bij bomen dat het zelfs een stam werd. Dat het hout werd en dan verder omhoog.

En dat was natuurlijk allemaal voedsel voor al die ja, primitieve wezens die er toen waren en dat werd dan ook weer gegeten, dus dat is altijd belangrijk geweest. En ik kan het dus heel bijzonder vinden en tegelijkertijd was dit een systeem, of ís een systeem wat heel normaal is, wat dus ja, zó veel voorkomt, want elk plantje heeft hiermee te maken. Elke plant, elke boom, elke struik heeft te maken met dat ze wortels de grond in hebben waar de statocyten in zitten en tegelijkertijd dus een stengeltje of een steeltje of een stam hebben die dus omhoog groeit! Naar het zonlicht toe.

En misschien ken je dat ook wel, dat als jij planten hebt die ergens op de vensterbank bij jou thuis staan of juist verder van de vensterbank af, dan zie je op een gegeven moment dat die stengels naar het licht toe gaan groeien. En dan moet je de plant een beetje weer omdraaien en dan gaat op een gegeven moment die plant dus, zich dan weer meer het huis in, en die groeien dan vanzelf weer naar het licht toe! En zo hou je die stengels nog een beetje in de lengte en niet dat ze helemaal alleen maar naar het licht toe buigen. Daaraan kan je het al zien.

En ik vind het ook heel leuk, er zijn van die bloemetjes die, als ze dan 's morgens opkomen of ja, die zijn dan al eigenlijk op, dan komt de zon op en dan gaat het bloemetje open en dan draaien ze helemaal met het zonlicht mee, dat bloemetje, en dan op het moment dat de zon weer weg is, gaat het bloemetje ook weer dicht. Dat vind ik ook altijd zo heel leuk dat dat mogelijk is en toch ja, dat is de manier waarop zij natuurlijk het zonlicht optimaal kunnen ontvangen. Hoe mooi is het hoe dan de hele natuur in elkaar zit! En hoe dat ooit zich gevormd heeft. En ja, ik vind het dan weer heel mooi natuurlijk om dan te beseffen dat elk wezen dus, op aarde, te maken heeft met een evenwichtssysteem, ook al is het maar eenvoudig. En ja ze zeggen het is wel 'eenvoudig', maar ik vind het bij planten helemaal niet zo eenvoudig. Ik vind het nogal wat dat je én naar beneden groeit de zwaartekracht in en tegelijkertijd omhoog groeit tegen de zwaartekracht in, dat is toch heel mooi dat dat kan!

Wij mensen zelf groeien niet met wortels de grond in en wij groeien ook niet ...ehm... omhoog richting het licht! Wij groeien wel, maar of we nou liggen of zitten of staan, dat heeft dan niet direct met dat licht te maken. En dat doen planten wél. Mooi toch om dat te beseffen!?

Dan wil ik afsluiten met een kleine tekst die ik ook in het boek heb staan. Het leuke is, ik heb verschillende quotes in het boek neergezet en het was heel bijzonder dat, toen ik tijdens het schrijven bezig was met bepaalde onderwerpen, dat je dan ineens weer een stukje tekst tegenkomt en dan denkt: oh dit is leuk, dit kan ik heel mooi gebruiken in het boek. Heel toevallig kom ik het dan tegen! En of het toeval is weet ik niet, kan ook zijn dat ik dan zo gevoelig ben voor dat soort teksten, dat het me dan op dat moment opvalt. En dat het op een ander moment helemaal niet was opgevallen, maar in dit geval was ook dit, was mij opgevallen en ik vind hem heel mooi. Het is een uitspraak van Paul de Wispelaere, die heeft geleefd van 1928 tot 2016 en hij zegt:

Het wonder van de bomen,

is dat ze groeien in stilstand.

Hun buitengewoon evenwicht

tussen dynamiek en onbeweeglijkheid.

Mooi hè? Dit was seizoen 5, aflevering 18: Omhoog en omlaag. En dank je wel voor het luisteren naar de podcast 'Evenwicht, je leven'. En nou, tot de volgende keer!