Het zintuig evenwicht is pas heel laat ontdekt. Best vreemd als je weet dat dit zintuig het allereerste zintuig is dat in de evolutie is ontstaan. Wanneer zijn de evenwichtsorganen bij de mens ontdekt? Dat is in hele kleine stapjes gegaan. Pas in de 20e eeuw werd er iets meer duidelijk.
Volledig transcript:
Welkom, bij de podcast Evenwicht, je leven. De podcast over ons evenwicht in de breedste zin van het woord. Dit is seizoen 3, aflevering 16: In de wetenschap.
Deze podcast maak ik namelijk naar aanleiding van het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Daar leg ik uit over het zintuig 'evenwicht'. En je zou denken dat zintuig 'evenwicht', dat is een heel belangrijk zintuig, dat daar dus al heel veel over geschreven is. Juist omdat we eigenlijk niet zonder kunnen. Daardoor kunnen we ons goed bewegen op deze aarde.
En niets is minder waar, want het blijkt dat juist de evenwichtsorganen pas heel laat zijn ontdekt, dat we die überhaupt hebben in ons lichaam. En dat is vreemd want die evenwichtsorganen, ja die zijn eigenlijk, dat is ongeveer het eerste zintuig wat ooit is ontstaan in de evolutie. Daar ga ik het een andere keer over hebben. Ik ga het nu hebben over dan hoe het in de wetenschap, wat daarover bekend is. Nou ja, wat daarover gedeeld is.
Dat komt ook, ik ben dit tegengekomen op het moment dat ik zelf onderzoek deed naar het evenwicht. En ik heb al eerder er over verteld. Toen ik zelf wilde begrijpen hoe mijn evenwicht werkte, kon ik daar de informatie niet over vinden.
Niet in de literatuur, internet niet, en anders heel summier en ook nog eens een keer, als ik het las, las ik het op een andere plek nét weer op een andere manier. Dus hoe zat het nou precies?
Ik kwam er dus niet écht achter. En zodoende ben ik dat boek gaan schrijven en dan ga je dus verder op zoek en dan kom je ook echt in de medische wetenschappelijke teksten. Engelse teksten, vaak. Heel moeilijk voor mij, ik vind Engels een moeilijke taal, ik hebt het nooit goed geleerd. Dus daar had ik echt alle hulp bij nodig voor de goede vertaling daarvan.
En op het moment dat het goed vertaald is in het Nederlands, ging ik dat nog eens een keer ombuigen naar begrijpelijke Nederlandse taal, zodat iedereen het in Nederland dus kan lezen. En dan kom je ook onderweg tegen wat er zo in de loop der eeuwen bekend is over dat evenwicht.
In ieder geval wat voor een onderzoeken er zijn geweest of waar ze achter zijn gekomen. En dat wil ik nu even met je delen. Want het is dus, wat ik al zeg hè, de evenwichtsorganen is ongeveer het eerste zintuig wat ooit is ontstaan, wel op een hele eenvoudige manier, maar wel bij... in het allereerste leven is dat al ontstaan tijdens de evolutie. Alleen de mensen, toen eenmaal de mens er was, heeft dat nog heel lang geduurd, voordat de mens erachter kwam dat wij dat dus in ons hoofd hebben.
In ieder geval was het zo dat in 460 voor Christus, toen was Hippocrates er. En dus ongeveer rond 400 voor Christus, de Griek Hippocrates was een arts en deze arts wordt gezien als de vader van de westerse geneeskunde. Want hij had ineens in de gaten dat allerlei fysieke symptomen niet kwamen door religie of door toverij, maar dat het écht een fysieke oorzaak is. Dat het iets is in het lichaam wat niet goed functioneert.
Dus hij heeft die ziektes toen benoemd en hij is dat ook op die manier gaan behandelen. Deze Hippocrates die legde ook de nadruk op hygiëne en gezonde leef- en drinkgewoontes en ook dat frisse lucht belangrijk is. En hij heeft ook in kaart gebracht dat er een natuurlijk verloop is van de processen in het lichaam.
En dat was dus heel wat al voor die tijd, dat hij dat toen al ging beschrijven en hij was één van de eerste dus, die toen beschreven heeft ook over, geschreven heeft over duizeligheid. Vertigo. Echt over draaiduizeligheid. Dus niet een beetje duizelig zijn, maar écht die draaiduizeligheid, die ik dus ken van een aanval van Ménière. Dat is echt een aanval van draaiduizeligheid. Maar die draaiduizeligheid heeft hij toen al genoemd.
Dan is het dus een hele tijd niet bekend wat daar dan verder mee is gebeurd. Hij heeft alleen genoemd dat het er was, dat het bestond. Pas in de renaissance weten we dan weer dat is, renaissance is best lang van 1300 tot 1600, toen zijn er wel enkele hoofdstukken in medische boeken verschenen over ook weer die vertigo, over die draaiduizeligheid.
En toen werd er verband gelegd tussen de duizeligheid en de stagnatie in de hersenen. Dus ook nog steeds niets over dat evenwicht, evenwichtsorganen. Maar echt, dat zit wel in die hersenen. En halverwege de 16e eeuw, was Falloppio, ook een arts die bestudeerde de anatomie van het oor, en die heeft toen het binnenoor verdeeld in 2 delen. In het labyrint en het slakkenhuis. En dat is ook wel weer, ja, welke naam je er ook aan geeft, want ik heb ervoor gekozen voor in het boek 'Evenwicht, in uitvoering', dat het labyrint, dat is eigenlijk alles wat in het binnenoor zit. En in het binnenoor zit dan het slakkenhuis en de evenwichtsorganen. En die evenwichtsorganen bestaan dus uit de statolietorganen en de drie halfcirkelvormige kanalen. Bij elkaar met het slakkenhuis samen noem ik dat het labyrint. En het is maar welk boek je erop naslaat, hoe dat genoemd wordt. Ik heb daarvoor gekozen om het zo te noemen.
Alleen toen dus in de 16e eeuw werd daar dus wel onderscheid tussen gemaakt, tussen labyrint en slakkenhuis. Er zit dus iets anders ook. Er werd niet uitgelegd wat dat nou precies anders was dat labyrint. En later heeft Valsalva, die heeft de anatomie van het oor beschreven zoals we het vandaag de dag nog gebruiken. En dan heeft die het over dat buitenoor, middenoor en binnenoor. Dus hij maakte al een, nog betere verdeling.
In 17.... nou wat zal het zijn geweest, deze meneer Cotugno is geboren in 1736, maar dan zal hij ongeveer in... rond 1800 of zo, ontdekte hij de vloeistof perilymfe. En perilymfe zit dan om het labyrint heen. En hier noemen ze dat dan ook wel weer het labyrint. Het zit er omheen!
Want Antonio Scarpa, die heeft juist die endolymfe, die in het binnenoor zit in het labyrint die daar vloeit, dat heeft hij ontdekt. En die Scarpa is ook best een belangrijke man geweest, want hij stond aan het begin van de moderne wetenschap. En hij schreef zelfs een heel boek over die structuur van het binnenoor, dus niet van het hele oor, maar van echt het binnenoor. En zodoende, omdat hij toen ook die endolymfe heeft ontdekt, wordt het ook wel Scarpa's vloeistof genoemd. Ja, wel grappig dat dan zo'n ontdekking ook dus naar de persoon wordt genoemd die dus dat ontdekt heeft. Hebben we natuurlijk wel veel vaker, maken we dat mee.
Als we dan verder kijken, gebeurde er best veel in die 17e eeuw, 18e eeuw, want toen was Erasmus Darwin. Erasmus Darwin, is de, als ik het goed heb, de grootvader van Charles Darwin. En Erasmus Darwin, dat is ook wel mooi om te vertellen, die heeft eigenlijk de theoretische achtergronden en zo van de evolutietheorie, die later Charles Darwin helemaal heeft uitgebouwd, die heeft hij toen al genoteerd. Dus hij is eigenlijk een beetje de grondlegger ervan, van de aanzet, heeft hij gegeven. Maar Erasmus Darwin, dat was wel een hele bijzondere man, die was arts, hij was natuurkundige, weerkundige, botanicus, dichter, uitvinder en hij beschreef ook vier oorzaken over duizeligheid. Dat waren dus ongewone bewegingen op een boot als oorzaak hè, dat je dus door ongewone bewegingen op een boot kon je duizelig worden. Visuele prikkeling, dus al wel iets dat het met de ogen te maken had. Het kon ook zijn irritatie van de maag of duizeligheid door overgevoeligheid van de hart- en slagaders. Die irritatie van de maag is natuurlijk niet zo heel gek, omdat op het moment dat je écht draaiduizelig bent, dan kun je enorm gaan braken. Dan wordt het braakcentrum aangeraakt en kun je niet tegenhouden. Het is écht niet tegen te houden. Dus die irritatie van de maag, wat hij toen dat bedacht als oorzaak van de duizeligheid, dat zou kunnen. Dat het andersom werkte dat had hij nog niet door.
Die connectie was ook op die manier nog niet, ja, connectie was wel gemaakt, maar wat oorzaak, gevolg was, dat was nog niet duidelijk in de tijd.
Dan in de 19e eeuw, dus tussen 1800 en 1900, toen werd die, dat binnenoor, dat werd wel uitgebreid beschreven, écht tot in details zelfs beschreven. In die tijd was zelfs de functies van de halfcirkelvormige kanalen, dat was helemaal niet bekend, daar werd eigenlijk niets over beschreven. En toch waren ze er wel mee bezig dat mensen dus ergens gevoelig zijn, dat als ze gedraaid worden want Purkinje, die deed toen onderzoeken met mensen in een speciale draaistoel. En toen keek ie naar de oogbewegingen, tijdens en na de draaiingen.
Hij kwam tot vijf oorzaken van duizeligheid. Hij zei: het komt door ronddraaien of door elektrische impulsen, dan weet ik niet op welke manier elektrische impulsen gedaan werden maar oké. Doorbloedingsstoornis in de hersenen of naar beneden kijken vanaf een grote hoogte of door alcohol of narcotica. En hij beschreef dan de duizeligheid als het gevolg van het conflict tussen onbewuste en bewuste spiertrekkingen. Dus hij legde daar weer verband tussen spieren. En dan is het mij nog niet helemaal duidelijk, zijn het dan de spieren van het hele lichaam? Spieren van de maag? Of zijn het dan de spieren van het gezicht? Dat staat er dan niet bij, daar ben ik niet achter gekomen.
En halverwege de 19e eeuw toen was ene Flourens. Flourens, die ontdekte dat de halfcirkelvormige kanalen verantwoordelijk waren voor balans en evenwicht. En hij noemde dan ook dat het een apart zintuig is, naast het gehoorzintuig. Dus toen pas, dan hebben we het dus over halverwege de 19e eeuw, werd er onderscheid gemaakt dus tussen die halfcirkelvormige kanalen en de... het gehoorzintuig, het slakkenhuis. Eigenlijk dus wat die Falloppio halverwege de 16e eeuw noemde dat er twee verschillende delen zijn in het binnenoor, maar hij ging dat veel beter beschrijven, dat dus die halfcirkelvormige kanalen voor balans en evenwicht waren. En hij concludeerde ook dat de stand van het hoofd en de oogbewegingen van invloed waren op dus die halfcirkelvormige kanalen. En deze ontdekkingen van deze Flourens, die zijn een héle belangrijke stap voorwaarts geweest voor wat betreft die uitleg over dat evenwicht. Eindelijk, toen pas is er iets genoemd over het evenwicht!
In diezelfde periode was er ook Ménière, Prosper Ménière, waar de ziekte van Ménière naar vernoemd is. Die deed namelijk ook een uitgebreide studie naar het gehoor en hij ontdekte dus dat er afwijkingen waren in dat evenwichtsorgaan. Ik weet niet of het toen al evenwichtsorgaan genoemd werd, maar wel in de halfcirkelvormige kanalen en dat die voor die draaiduizelingen zorgden en dat was toen best een opvallende conclusie. Want wetenschappers hadden dus niet eerder het verband gelegd tussen duizeligheid en dus dan het labyrint. Eigenlijk dus de halfcirkelvormige kanalen. Dat is dus heel gek, dat als je duizelig bent, ben je wat uit evenwicht, maar ze hebben nooit beseft dat die halfcirkelvormige kanalen in dat binnenoor, dat die iets te maken hebben dus met het evenwicht houden. Nou dat was dus halverwege die 19e eeuw, werd dat een beetje duidelijk. Eindelijk, zou je kunnen zeggen!
Nou, daarna zijn er nog allerlei andere kleine ontdekkingen gedaan rondom dus die evenwichtsorganen. Het vreemde hiervan vind ik dat ze dus die halfcirkelvormige kanalen die zijn dus zichtbaar, echt er zijn al hele oude tekeningen van. Maar die statolietorganen die daar ook inzitten, in dat binnenoor, in dat labyrint, die zijn pas heel laat ontdekt!
Die zijn pas ontdekt nou, als ik het goed heb zo, in ongeveer 1946, dus het is 20e eeuw, vorige eeuw door de fysicus Békésy. Ze waren bezig met de CT-techniek, dus de scan-techniek, de CT-scan zoals we het nu kennen, was toen in ontwikkeling. En die fysicus Békésy, die heeft dus de statolietorganen ontdekt. Die zag ineens die twee zakjes daar, in dat middenoor, ...ehm... binnenoor, moet ik het wel zelf goed zeggen, in het binnenoor, daar zag hij die twee zakjes, naast dus die halfcirkelvormige kanalen. Vorige eeuw dus pas werden de statolietorganen ontdekt.
En die statolietorganen, dat zijn dus die evenwichtsorganen die in dat alle eerste leven in de evolutie zijn ontstaan. Daar in het allereerste leven, toen er meercellige dieren, meercellige levensvormen gingen ontstaan, werd daar al een klein korreltje, een soort statoliet, een soort otoliet, een soort zwaar korreltje die dus de zwaartekracht dus al kon meten. Dat was de voorloper van de statolietorganen die we nu hebben. Die werden dus pas ontdekt dat we dat nodig hebben, het registreren van de zwaartekracht: vorige eeuw pas!
Nou zijn er wel daarna dus nog veel meer ontdekkingen gedaan, gelukkig! Over de werking van de trilhalen, de haarcellen, de otolieten, de otolieten dus vanaf toen ontdekten ze dus dat die statolietorganen otolieten hadden, kleine kristalletjes daarboven op hadden. En ook dat de evenwichtszenuwen connecties hadden dus met het centrale en perifere zenuwstelsel. Dat het allemaal één systeem was wat samen functioneert. En ook dat er een hele belangrijke rol was van de nekspieren. Ook die nekspieren zijn superbelangrijk. Zijn écht een belangrijke schakel tussen de evenwichtsorganen en de rest van het lichaam.
En zo werden er ook wel onderzoeken gedaan, ook dus hoe je op een stoel, dat ze dus kunnen meten, ook die oogmetingen weer, wat ook al veel eerder door- wie was dat nou? Moet ik dat even uit mijn hoofd weten- die dus sowieso, dat ontdekte dat de ogen een connectie hadden met dus, nou ja, met evenwicht in ieder geval met duizeligheid. Dat het daar iets mee te maken had.
Maar zo werd dus een draaistoel-onderzoek en ook een calorietest-onderzoek, waarbij warm en koud water ingespoten wordt om juist duizelingen op te wekken. En dan worden de ogen gemeten om te kijken of daar dus dan iets in gebeurde. En als er niets in gebeurt in zo'n oog dan wordt dus, dan werkt dat niet meer zo goed. Dus dat zijn allemaal onderzoeken die later zijn ontstaan en die nog steeds gedaan worden. Allemaal dan in de, nou ja, halverwege de 20e eeuw ontdekt.
En professor dokter Werner Graf, die werkt nu Washington, aan de universiteit, die heeft de evolutie van de evenwichtsorganen toen in kaart gebracht. De evolutie van de evenwichtsorganen die ik ook hier in het boek 'Evenwicht, in uitvoering' heel, ja in kleine stukje zo gedeeld heb, op een eenvoudige manier dus.
Het bijzondere is dat, ik weet niet of hij het nu nog doet, want toen ik het geschreven hebben in het boek 'Evenwicht, in uitvoering', dat is natuurlijk al vier jaar geleden. Dat is 2018, 2019 en in 19... ...ehm... wat zeg ik nou! 2000 natuurlijk, 2018 en 2019, raak ik gewoon helemaal in de war van al die getallen! 2020 is het boek uitgekomen, maar toen had ik dit natuurlijk al beschreven. En toen was die dokter Werner Graf bezig onderzoek te doen naar de perceptie van beweging in relatie tot het evenwicht. En dat vind ik wel heel interessant: die perceptie van beweging, want ik heb juist als eerste functie voor het evenwicht, uitgelegd: perceptie. Of die noem ik perceptie. Dat is de perceptie: het voelen van de aarde, het registreren van waar is de aarde? En dus de perceptie, het voelen van bewegen. Dat je dus beweegt. Dat je lichaam beweegt, ook als jij in een auto zit dat je voelt dat je bewogen wordt. Ik weet dus niet of hij dat nu nog steeds doet, maar daar was hij toen mee bezig. Een paar jaar geleden.
En in Nederland hebben we professor Herman Kingma, die is al met pensioen, maar die heeft baanbrekend werk geleverd voor, om.... internationale bekendheid te krijgen rondom de kennis van het evenwicht. En dokter Raymond van de Berg, die heeft dat overgenomen van hem en die heeft mij ook geholpen bij het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Zij zijn nog steeds bezig met het verder onderzoeken hoe dat evenwicht nou precies in elkaar zit. En ook om daar dus wat aan te kunnen doen. Dus dat kunstmatige evenwichtsorgaan komt dus ook uit de koker van Herman Kingma, en dan nu ook door Herman ...ehm... door Raymond van de Berg. Ze doen dat niet helemaal alleen. Er zijn meer mensen in de wereld die daar ook een bijdrage aan leveren, dus het is een soort samenwerkingsverband. Maar er wordt dus wel heel veel aan gedaan, alleen het zijn maar hele kleine groepjes! ...ehm... het is een heel klein onderwerp binnen de hele wetenschap dat er dus aan dat evenwicht gewerkt wordt!
Dat zou veel meer mogen, want dat blijf ik nog steeds raar vinden, dat juist die evenwichtsorganen, die zo superbelangrijk zijn om goed te kunnen bewegen, dat het zo'n klein vakgebied is en dat er dus nog zo weinig over bekend is.
Nou dat is waarom ik deze podcast maak en dat is waarom ik het boek 'Evenwicht, in uitvoering' heb gemaakt. Die kennis over het evenwicht, die mag zó veel breder worden, zodat, als er iets met jouw evenwicht gebeurt, dat je dan ook dat herkent, dat de arts het herkent en dat je er vervolgens ook naar kunt handelen. Dat je weet, wat is nou het beste wat ik kan doen? Wat moet ik niet doen? Wat moet ik wel doen? Er zijn dan voor sommige evenwichtsstoornissen behandelingen voor, dat dan ook de juiste diagnose gesteld wordt, zodat de juiste behandeling gedaan kan worden.
Er is dus nog een hele wereld te ontdekken in dat evenwicht. En met dat wat we weten, dat kunnen we in ieder geval wel gaan delen!
Dat is mijn missie ook, dat zintuig 'evenwicht' op de kaart zetten. En dat we niet alleen maar evenwichtsorganen hebben, maar dat we een compleet evenwichtssysteem in ons hele lichaam hebben, want die evenwichtsorganen doen veel meer dan ons alleen maar in evenwicht houden.
En daar sluit ik nu mee af. Want dat is ook weer, al die andere functies van het evenwicht waar ik het een andere keer over ga hebben. Ons evenwichtssysteem is een superbelangrijk systeem om, nou laat ik zeggen: alle processen in ons lichaam in evenwicht te houden. Ja? Dank je wel voor het luisteren. Stukje over de wetenschap, misschien een beetje saai dat het was? Alleen ja, dit is wel even om aan te tonen dat het zo moeilijk is om de juiste informatie te vinden, omdat er gewoon heel weinig over ontdekt nog is. En laat ontdekt is en dat ze nog steeds bezig zijn met ontdekken!
Dank je wel voor het luisteren.