Het schrijfproces voor een boek is voor mij geen evenwichtig proces. Zowel het schrijven voor het boek Evenwicht in uitvoering, als het nieuwe boek over tinnitus gaat niet vanzelf. Het is soms zelfs 'worstelen'. Hoe begin ik een boek, wat is er nodig voor het vervolg? Over verplaatsen, schrappen, schaven en aanvullen. Over meelezers, redactie en vormgeving. Kortom, schrijven gaat niet vanzelf.

Volledig transcript

Dit is 'Evenwicht, je leven'. De podcast over ons zintuig 'evenwicht'. En over ons evenwicht in de breedste zin van het woord. Welkom weer en fijn dat je luistert. Dit is seizoen 3, aflevering 11: 'Tastend naar evenwicht'.

'Tastend naar evenwicht', waarom heb ik dat zo genoemd?

Ik wil het gaan hebben over het schrijfproces en niet alleen het schrijfproces van het boek 'Evenwicht, in uitvoering' maar ook over het schrijfproces waar ik nu mee bezig ben. Het nieuwe boek wat ik op dit moment aan het schrijven ben. En dan begin ik even met wat ik in de inleiding van het boek 'Evenwicht, in uitvoering' heb geschreven, aan het eind van de inleiding staan namelijk de volgende woorden:

Dan arriveert de ochtend

Opgelucht halen de vogels adem

Kwetsbaar en fragiel

Komt alles en iedereen overeind

Tastend naar het evenwicht

Dit fragment dat is van een ...ehm... gedicht en dat gedicht heet: 'Voetstappen' en dat heb ik gelezen in het MUMC, in het Maastricht Medisch Centrum, waar ik was. Het is van K. Michel. Ik was daar in het MUMC en daar hing het helemaal aan het plafond. Ik heb er wel eens eerder over gesproken volgens mij. Ik was daar om met Raymond van de Berg, de KNO-arts, te praten over dat schrijven van het boek over het evenwicht en hoe bijzonder is het dat ik daar zit te wachten totdat we de afspraak hadden en dat ik naar boven kijk en dat ik dan deze woorden ineens daar zag! Toen dacht ik: het is alsof het zo hoort!

Alsof het nu het juiste moment is om te gaan schrijven over ons mooie en fascinerende zintuig evenwicht. Dus, ik heb toen die woorden opgeschreven, overgeschreven en dat heb ik meegenomen en dat heeft dus nu een plekje gekregen in dat boek van mij. Aan het eind van het boek, heb ik als een soort afsluiting, dus niet inleiding, maar juist de andere kant, de afsluiting, het hoofdstuk genoemd 'Tastend naar evenwicht'.

En daar beschrijf ik mijn schrijfproces over dat boek. Juist omdat het boek gaat over het evenwicht, dat gaat juist over iets wat je, ja wat je wilt, dat het goed in balans gaat komen en zo. Dat dat met dat hele schrijfproces absoluut niet was. Dat is écht een op- en neergaand proces geweest. De ene keer ging het makkelijk en de andere keer heel stroef. Ene keer was ik echt heel lekker aan het werk en de andere keer gewoon weken niets gedaan. Helemaal toen ook in 2017, begin 2018. In 2017, eind van het jaar is mijn vader overleden en toen kon ik eigenlijk niet aan het werk komen. Tenminste niet aan het schrijven van het boek. Daar had ik een andere aandacht voor nodig en die aandacht was even weg. En logisch, want het was een rouwproces dus het mag.

En pas in 2018, halverwege het jaar, kwam ik weer in die flow terecht die nodig was om verder te kunnen. En wat ook moeilijk was, bij het schrijven van dat boek, was dat het onderzoek wat ik deed naar wat het evenwicht precies is en hoe het er uitziet en zo, dat het echt moeilijk was! Om daar de juiste informatie over te vinden en ook die wetenschappelijke Engelse teksten was ook een geworstel om dat goed te begrijpen, om dat goed voor mezelf te vertalen en in gewone Nederlandse woorden te zetten.

Dus dat hele schrijfproces was een op- en neergaand proces en dat was verre van evenwichtig! Ja, aan de ene kant vond ik dat ook passen bij het schrijven over het boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Eigenlijk was dat wel, ja, iets bijzonders. Dat juist, omdat mijn eigen fysieke evenwicht niet goed werkt, dat dat ook invloed heeft op het werk dat ik uit mijn handen laat komen. Dus wat ik letterlijk ook ging opschrijven en zo.

En misschien was dat ook wel nodig! Dat het juist op en neer ging en de ene keer fijn en de andere keer geworstel en moeizaam. Juist om het nóg beter neer te zetten. Om nog meer het gevoel te hebben hoe belangrijk het is dat als je fysieke evenwicht niet goed werkt, dat het psychisch evenwicht ook om de hoek komt kijken en hoe belangrijk het is dat je, hoe belangrijk, maar hoe prettig het is, prettiger het is, om psychisch ook in evenwicht te zijn.

Dus het was echt, het is eigenlijk een soort levenswerk geworden, het hele boek 'Evenwicht, in uitvoering'. Dus dat was klaar. Dat is op de markt gekomen. Dat is ook waarom ik nu ook de podcast maak: 'Evenwicht, je leven'. Het gaat over het evenwicht. En daar gebruik ik natuurlijk heel vaak dingen uit die ik met het boek of in het boek al heb geschreven. En toen ging het op een gegeven moment kriebelen nadat dit boek uit was: ik wil wéér wat gaan schrijven! Waar ga ik het dan over hebben?

En dat was niet eens zo moeilijk, want in 2018, even, boek 'Evenwicht, in uitvoering' is in 2020 uitgekomen, dus ik was in 2018 ook flink nog aan het schrijven voor dit boek. Maar in 2018 ben ik ook begonnen in een gewoon A4 schrift om allerlei dingen op te gaan schrijven over wat ik weet over mijn tinnitus. Of over dé tinnitus.

Ik heb in heel veel verschillende schriften van alles geschreven, af en toe over die tinnitus. Dat ben ik gaan verzamelen en ondertussen ben ik ook weer nieuwe teksten gaan schrijven die ik niet eerder had geschreven, maar die ik op dat moment aan het ervaren was. Alles rondom die tinnitus.

En ineens dus in 2020 toen het boek 'Evenwicht' op de markt was begon het al te kriebelen om iets te gaan doen met dat schrift over tinnitus. Wat precies wist ik niet. Ik wist wel dat ik daar iets mee wilde. Dus ik ben daar verder in gaan schrijven, het is écht gewoon met vulpen geschreven, gewoon omdat ik ook van schrijven hou. Daar heb ik het al eerder over gehad. Creatief schrijven. Creatief schrijven is het niet helemaal als je je ervaringen aan het uitschrijven bent, maar het is wel een vorm van schrijven. Dus met vulpen, heerlijk, heb ik heel veel in dat schrift geschreven en overgeschreven wat ik eerder geschreven heb. En zo had ik dus al een hele hoop informatie bij elkaar.

Maar voordat ik altijd begin met een boek, nou ja altijd, het is natuurlijk dan de 3e keer dat ik ben begonnen. Eerst 'Ménière in balans' en daarna 'Evenwicht, in uitvoering' en nu dan dit boek over tinnitus. Dan begin ik met het maken van een mindmap. Dan zet ik het onderwerp middenin op een groot vel papier en in dit geval is het het woord: tinnitus. En daarom heen zet ik een grote, een grote wolk eigenlijk, en allemaal lijntjes zet ik daarvandaan en bij elk lijntje zet ik een onderwerp waar ik aan wil werken, wat in ieder geval in dat boek moet komen. En als dat onderwerp er staat en er zijn nog weer allerlei deelonderwerpen dan zet ik daar weer allemaal lijntjes vanuit en zet ik daar weer allemaal woorden bij.

En dat is een soort kapstok, een soort houvast dat ik weet: oh ja daar kan het over gaan en daar kan het over gaan. Ook om niets erin te vergeten en ook om een soort leidraad te hebben. En dat is altijd heel mooi om te doen. Dat proces is altijd heel leuk. Hetzelfde heb ik nu net weer gedaan, een mindmap maken omdat ik het hele boek 'Evenwicht, in uitvoering', in podcast-vorm wil gaan doen. En ook daar heb ik eerst een mindmap van gemaakt om het voor mezelf helder te maken waar moet ik allemaal aan denken?

Dus dat ging ook zo met het boek van ...ehm... tinnitus. Dat heb ik dus eerst opgehangen, meerdere keren ook naar gekeken. En omdat ik al allerlei teksten in het tinnitus-schrift had staan, ben ik het op een gegeven moment in de computer gaan zetten, want dat had ik natuurlijk wel nodig, want dan staat het ergens zwart-op-wit, anders dan in een schrift en kan ik er ook mee gaan spelen. Dan kan ik het op bepaalde plekken gaan zetten en dingen gaan combineren, want nu stond alles kriskras door elkaar in dat schrift en ik wil het natuurlijk wel kunnen combineren. Ik wil er hoofdstukken van maken dus ik ben alle teksten gaan typen.

En nu kan ik niet zo heel lang achter elkaar typen op de computer, dat komt door mijn evenwicht dat dat niet gewoon heel fijn is om dat lekker te doen, dus dat ging in kleine stapjes. En die kleine stapjes, elke keer weer een tijdje eraan werken en dan weer even schrijven met vulpen in het schrift en daarna weer typen en daar heb ik dus echt een hele tijd over gedaan. Dat is dus ...ehm... 2021 zo geweest, dat ik daar al mee aan de gang was, 2022. Corona was er natuurlijk ook, dus ook met andere dingen nog weer bezig geweest en het gekke is, omdat we natuurlijk ook die lockdown hadden, had ik natuurlijk ook heel veel tijd om er aan te werken! Het vreemde is dat ik die tijd niet zo benut heb. En daarom ook dat ik het daar nu over wil hebben, want dat hele schrijfproces, ook voor dit boek over tinnitus, is verre van evenwichtig. Het is écht ook weer een op- en neergaand proces, de ene keer dan kan ik een heleboel achter elkaar doen, dan ben ik er meerdere dagen mee bezig en dan opeens weer weken er niet mee bezig om dat het niet lukt. Omdat ik er, ja, ...ehm... geen zin in had! Wel aan het feit dat ik wil dat het boek er komt, maar aan dat typen, dat overnemen, dat aah, dat was écht, dat proces, is dus écht ja, met vallen en opstaan ook weer gebeurd. En nog steeds! Want dat boek is er nog lang niet. Ik ben wel alweer veel verder op weg.

Ik heb het een hele tijd dus laten liggen, kon ik er niet aan werken, en waarom? Weet ik niet. Heel misschien -en dat wordt me eigenlijk wel een beetje duidelijk- is dat nodig geweest om het in mijn hoofd te laten doorwerken, want het staat niet stil. Ergens in mijn achterhoofd ben ik er steeds mee bezig en dat ik de vorm, hoe ik het boek toch voor me zie, dat dat steeds duidelijker ging worden. En daarom was het waarschijnlijk ook nodig om blijkbaar afstand te nemen, om er even niet aan te werken en om dat proces van die vorm, om dat beter in mijn hoofd te krijgen. Beter beeld van te krijgen.

Dus waarschijnlijk is het bij mij heel erg nodig om er af en toe afstand van te nemen, om af en toe er écht niet mee bezig te zijn, hele andere dingen te doen. En dan op een gegeven moment kom ik weer met een nieuw idee, een nieuw inzicht en dan schrijf ik dat weer op en dan kan ik weer verder werken.

En dat is op een gegeven moment ook gebeurd. Op een gegeven moment, ik heb dus weken er niet aan gewerkt, en ik weet niet wat er ineens is gebeurd, maar toen ineens: oh ja!

En toen ben ik weer lekker aan het werk gegaan en uiteindelijk had ik dus ook alle teksten klaar, die zaten in de computer, die ben ik toen in documenten gaan zetten, eigenlijk al een soort hoofdstukachtige structuur. En ik heb gevraagd aan Roel van ‘wil je zorgen dat het even gekopieerd wordt’, want dan heb ik alle teksten op papier en nu is het ook zover: alles zit in een map en nu kan ik gaan schuiven. Nu kan ik dingen naast elkaar gaan leggen, ik kan dingen heel makkelijk even: oh ja niet daar, dat leg ik daar neer, en dit stop ik daarbij, daar moet nog een zinnetje bij. ...ehm... deze tekst moet hier nog bij en nu ben ik aan het, ja, eigenlijk aan het schaven. Schrappen. Aan het aanvullen.

Dus dit is weer het volgende proces. Eigenlijk is alle tekst klaar, alles staat er al, alleen ha!, nu is het nog zoeken naar de goede volgorde van alles. En als ik die goede volgorde strakjes zo allemaal duidelijk heb dan komt het proces van die tussenteksten om dingen lopend te krijgen. Dat hoofdstukken aan elkaar vast komen. Dat het een logische vervolgstap is waar ik het over ga hebben.

Die teksten ga ik dan nog allemaal opschrijven. En dan moet ik dus in de computer dat allemaal nog weer goed gaan neerzetten, want nu zijn het nog allemaal kleine losse tekstjes en die moeten wel allemaal op de juiste volgorde neergezet worden. Dat is eigenlijk een logistiek iets. Dat is wel met aandacht doen, want anders lukt het natuurlijk niet. Maar het is eerst belangrijk dat ik natuurlijk die volgorde van al die teksten, dat het allemaal een eigen plekje heeft gevonden. Als dan alles in de computer zit en het heeft dus eigenlijk... dan heeft het boek al heel erg vorm, dan is het hele manuscript er al. Wel een kaal manuscript, er zitten voor de rest nog helemaal geen bijzonderheden bij, geen plaatjes, geen afbeeldingen, helemaal niets. Maar dan kan ik wel al aan mensen gaan vragen om mee te lezen, want ook dat proces is weer nodig. Dat mensen mee gaan lezen en het is altijd heel spannend om dat naar buiten te brengen, om aan andere mensen dit te laten lezen. Want je weet niet hoe ze daar weer op gaan reageren. Je vraagt juist om eerlijke feedback, dus dan krijg je op een gegeven moment weer feedback terug en daar moet ik iets mee. Of niet, maar dan is het ook mijn keus! Dus dan is het weer, als ik al die feedback heb gekregen, heb ontvangen, dan is het weer opnieuw gaan schaven. Klopt het wat zij zeggen, kan ik niet beter dit doen of kan ik niet beter dat doen?

Dat is weer een volgend proces. En als dat eenmaal zover is, ja dan is het boek al heel ver gevorderd. Dan is er gewoon een redacteur nog nodig die echt goed gaat kijken of alle spelling klopt en of alle zinnetjes wel lekker lopen en dan helemaal mee gaat kijken.

En dan de vormgever die het boek natuurlijk mooi vorm gaat geven en daar heb ik ook al ideeën over van wat ik wil. En dat vind ik wel heel leuk. Ik vind het wel heel leuk dat ik het al helemaal voor me zie hoe het eruit komt te zien. En het komt ook wel, ik heb dezelfde vormgever gevraagd die ook het boek 'Evenwicht, in uitvoering' heeft gemaakt, dus ik weet een beetje wat zij allemaal kan. Hoe ze dat voor zich ziet en dus ik denk dat dat zeker gaat... ik denk dat het gaat lukken, dat zij mij gaat helpen daarbij of zij gaat eigenlijk dus die vorm helemaal maken. Het vormgeven. En het wordt een heel ander boek dan 'Evenwicht, in uitvoering', het wordt veel meer vanuit mijn eigen ervaringen dat ik alles deel over tinnitus.

En waar ik ook mijn eigen kritische blik weer op loslaat. En dat is anders, want het is minder een informatief boek en dat was ook écht mijn bedoeling. Want die informatieve boeken over tinnitus zijn allang geschreven. Het is juist écht, dit boek, is er nog niet omdat het vanuit mijn eigen ervaringen is geschreven en zelfs zo dat juist ...ehm... dat ik de tinnitus... dat het niet zomaar een onderdeel van mijn leven is: ik heb er zelfs mijn werk van gemaakt en dat wil ik ook daarin delen. Dat het zelfs mogelijk is met iets wat je zó in de weg zit, dat je daar op een gegeven moment zo mee kunt leren leven dat je zelfs andere mensen daarmee kunt helpen! Kunt begeleiden. Daar over kan vertellen.

En dat is ook het doel van mijn boek, om die mensen mee te nemen in het hele proces van wat het voor je kan betekenen. Wat tinnitus voor jou kan betekenen, ...ehm... ja, ik denk dat de mensen er genoeg dingen uit kunnen halen. En dat weet ik pas zeker op het moment dus als het hele manuscript klaar is, want nu is het toch een beetje losse dingetjes die ik moet verzamelen en op de juiste plek moet gaan zetten maar dat gaat wel komen.

Het gaat lukken! Ik zet er alleen geen tijd aan vast wanneer dat is, want ik heb al gemerkt -dat was ook met de andere twee boeken zo- als ik er zelf een tijdsdruk achter zet, dan ga ik juist minder eraan werken!

Het is juist voor mij veel fijner dat ik dat heel organisch kan doen op het moment dat ik zin heb, dat ik er mee bezig ben zonder dat het móet. En het klopt ook wel, want ik hoef voor niemand dat boek te schrijven. Dat. Er is niemand die tegen mij zegt: nou moet je dat maken en het moet dan en dan af! En dat heb ik nodig. Ik heb juist niet de tijdsdruk nodig, ik heb het liefst gewoon dat ik mijn eigen agenda kan vullen hiermee wanneer ik eraan ga werken en dan ook op dat moment. Als ik al een hele middag of een hele ochtend gepland heb 'ik ga schrijven' en er komt iets heel anders tussen? Dan is het ook zo. Dan kan ik het heel makkelijk doorschuiven, alleen wat ik dan ook wel weer -dat is een beetje een tegenstrijdigheid- wat ik toch wel belangrijk vind is dat ik nu, omdat ik al op dit punt sta waar ik nu sta, om nu even door te gaan! Om écht even dit voor mekaar te gaan krijgen.

Dus in alles, ook dit hele schrijfproces, ja ben ik ook een beetje aan het tasten weer naar dat evenwicht. Om daar toch een evenwichtig proces van te maken. En ik weet dat het niet evenwichtig is, maar als het evenwichtiger vóelt dan wat het de afgelopen maanden is geweest, dan is dat toch wel veel prettiger. Dus ja, 'Tastend naar evenwicht', ik blijf tasten, ik blijf zoeken naar dat evenwicht. En ik ga het wel aan! Dat in ieder geval!

Dus dit was seizoen 3, aflevering 11. Dank je wel voor het luisteren en tot een volgende keer! Dit is de podcast 'Evenwicht, je leven'.