Wat betekent technologie voor ons dagelijks leven en voor onze samenleving? Welke maatschappelijke kwesties kunnen we ermee oplossen en wat voor ethische vraagstukken komen daar bij kijken? Het zijn vragen waarin professor Rinie van Est zich al jaren verdiept, als onderzoeker bij het Rathenau Instituut en de TU Eindhoven.
Als natuurkundige en technologiekenner ziet Rinie volop kansen van opkomende technologieën. In de Europese Unie wordt niet voor niets gesproken over de twin transition, waarin de digitale transformatie bijdraagt om verduurzamingsdoelstellingen te behalen. Maar, Rinie waarschuwt voor teveel en eenzijdig vooruitgangsdenken. Technologieën, zoals AI, hebben ook negatieve invloed op onze autonomie en ons keuzegedrag. De macht van een aantal grote bedrijven neemt fors toe zonder veel toezicht daarop en er gaat veel misinformatie rond op internet. Door slimme meters, smartphones en smartwatches wordt ons hele leven continu gemonitord. Privacy is een issue. Het zijn enkele voorbeelden van thema’s die volgens Rinie snel een stevigere plek op de politieke agenda verdienen. Gelukkig is er sprake van een kentering en wordt inmiddels gewerkt aan Europese Unie wetgeving. Wat daar voor nodig was, was dat de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen blootlegde dat technologie via slimme algoritmes ons gedrag en ons democratisch proces beïnvloedt. De belangrijkste achterliggende vraag is of we nog in staat zijn om vast te stellen wat er werkelijk aan de hand is.
Bewustwording in de samenleving is noodzaak volgens Rinie. Hij voegt daarom graag een derde onderdeel toe aan de twin transition: de democratische transitie. Het gaat volgens hem al lang niet meer alleen over de inhoud van de duurzaamheidstransitie of de digitale transitie, maar over de manier waarop we daarover praten en besluiten. En over de manier waarop burgers, experts en belangengroepen daarbij betrokken worden . Hij vergelijkt het met het op de markt brengen van een nieuw medicijn. Daarvoor zijn jarenlange tests nodig. Chat GPT wordt op de markt gebracht terwijl diezelfde markt gaat bijdragen aan het verbeteren van het product. Het kan, maar er zitten nou eenmaal nadelen aan wat betreft de controleerbaarheid van informatie. Wat nodig is, zijn regelgeving, kennisdeling en een stevig publiek debat over de rol van de mens binnen de technologie. Het moet gaan over de vraag hoeveel zorg we aan robots willen overlaten, hoe we omgaan met de toenemende hoeveelheid datacenters of hoe we voorkomen dat de overheid zich laat leiden door algoritmes, met een toeslagenaffaire tot gevolg.
Volgens Rinie wordt het met andere woorden hoog tijd dat onze democratie het technologische karakter van de samenleving serieus gaat nemen. Vanuit het Rathenau Instituut ondersteunt hij zo’n debat graag met kennis.